Izem

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.
Izem
Addad n taggaẓt

Talmest ur tettwageẓ (IUCN 3.1)
Tasensartut
TageldaAnimalia
AdurChordata
AsmilMammalia
TafesnaCarnivora
TawacultFelidae
TawsitPanthera
talmest Panthera leo
Linnaeus, 1758
Taẓuni tarakalt
Isali amatan
Tadist 108 ass
Aɣbalu agejdan n wučči Ungulata (fr) Suqel
Takura 1,65 kg, 188 kg d 126 kg
Afud n wazuk n weɣẓaẓ 112

Izem (Assaɣ ussnan: Panthera leo) d aɣersiw amseksum n twacult n tserɣuda yeṭṭafaren Tawsit n iɣilasen, Izmawen ttidiren ass-a deg Tefriqt n unẓul n taneẓruft akken i mazal degsen taɣreft meẓẓiyen deg [Asya]] tettwaggez s umihi n ungar, ziktallit n uzarmezruy llan ttidiren ula deg Turuft, aɣeṛsiw-agi yenger deg tmiḍi tis snat send n tlallit imi aṭas i yettazzalen deffir-s akken ad t-gemren i wakken ad kksen alemsir-is neɣ ad tesxedmen i tujjya neɣ i wsedhu kan

Addad d uẓayer n yizem[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Izem yettusismel d akken-it d talmest yettwaggzen umihi n ungar s tseddaṛt taddayt anda afimidi n tdersi-ynes tuli deg snat n temrawin yezrin seg 30% ar 50% yerna asirem n tudert n tɣrfin yeffɣen i yfergan iɣelnawen isliw (yeḍɛef)
Zik nni, Izem deg Tefriqt yella yettidir deg yal tama, deg yal tamurt ula di tneẓruft yakk d idurar am idurar n waṭlas. Maca ass-a grant-d kra kan n tɣerfin yessufin (yettwaɛezlen) aladɣa deg tmura n usamar n Tefrikt

ɣas ma yella izmawen ttbanen-d yakk ttemcabin deg weglam (ṣṣifa) maca llant waṭas n tdulemsin yemgaraden s imik gar yiwet d tayeṭ deg weglam d teɣdi d yini akk d tiddi. Gar tdulmas n yizmawen yellan yettidir deg Tefriqt yella yizemamaziɣ iy negren deg uzaɣar. D netta i d izem ameqqran akk yettwassnen Izem n Katanga]] (Panthera leo melanochaita) d izem-nni ay yettidiren deg tsabant (savane) n Kenya d Tanzanya, deg Tefriqt tacerqit. Izem-agi meqqer ciṭṭ, yettidir deg uzaɣar anda ay yettṣeggid izgaren d yiɣersiwen niḍen.

Deg Asya mazal izem la yettidir deg tmurt n Lhend, deg yiwet n tama qqaren-as Gir. Tadulmest-agi qqaren-as izem n Asya (Panthera leo persica) izem-a tettwaggez s waṭas s umihi n ungar acku gran-d xges anagar n 200 n yizmawen. Deg Tuṛuft, izem yenger azal n 20 tasutin ay-a, maca deg tasut-agi meṛṛa, medden akk la ttmeslayen fell-as, u mazal aɣersiw-agi yella deg tsugint-nsen.

Asismel d temhazt n yizem[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Timesɣezt tamzikt yakk i wɣersiw yecban izem ufant-id imusnawen deg yiwet n temnadt deg tmurt n Tanzanya addar-is yettuɣal ar 3,5 n imelyan n iseggasen, Kra n imusnawen nnan-d d akken timesɣezt-a tettuɣal i yizem amiran n tidet u mači n umiru-ynes maca timesɣezt nni ur tettwaggeẓ (ur tettwaḥraz ara) akken iwata, Dɣa deg waddad-a imusnawen zemren ad ini-n d akken timesɣezt-a tettuɣal i yiwen n userɣud dgi id yekka yizem (d aẓaṛ amezday). Ma d timetɣezt tamzikt tanaftart yettuɣalen ar yizem n tidet deg Tefriqt yettuɣal waddar-is ar yiwen n umelyun n iseggasen
Tiserɣuda id yettilin neɣ yudsen yakk ar yizem d tilmas nni yeṭṭafaren tawsit n uɣilas am weksil d uyagwar d uɣilas, Dɣa tizrawin tiǧiniyin d timssilɣanin beyynen-t-d d akken Aksel illa d aserɣud amezwaru id yennebra-n seg uẓar-a amezday send n 1,9 n imelyan n iseggasen s akin yennebda-d uizem d uɣilas send n 1,25 n imelyan n iseggasen

Tidefrin[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Llan imusnawen ssismilen azal n 12 n tdefrin timiranin n yizem, Tameqrant yakk deg-sent d izem amaziɣ i yellan yettidir deg Tefrikt n ugafa, Imgaraden s wacu i semgirriden yisent tidefrin-a d idgan n tudert, Talɣa n ucebcub (azag), ableɣ d tneẓẓi n unfufed. Maca tefrer n usemgirred n tdefrin s tarrayt-a id yessekren amdan ameqran deg-sent yirna tesseker-d ula d Imgaraden gar ismawen n yiwet n tedfert d ayen yessekren aɣnan deg tluft-a, imusnawen ass-a ukzen-d (steɛṛfen-d) s 8 n tdefrin kan, maca yiwen deg-sen (Panthera leo melanochaita) yezmer ad yili yettusismel d agul (leɣlaḍ) d akken-it d tadfert tilellit, yirna ula d 7 nni n iden zemren-t ad ilin-t ttusisemlen-t s tuccda

Tidefrin timiranin

  • Tadfert tamaziɣt: Tadfert-a tenger deg uzaɣar (lexla) s usrag (ɣef ssebba) n wegmar maca ahat mazal llan kra n yizmawen yellan deg ukraf, Dɣa tadfert-a tella d nettat yakk i d tadfert tameqrant anda azuk-is yella yudes s waṭas ar wazuk n weksil

İzel[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Izem deg yidles Aqbayli[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Deg tmurt n Iqbayliyen, izem mazal yettwassen yisem-is yernu yettwabdar-d ama deg yinzan deg tmucuha, iga d aɣersiw ilan (yesɛan) azal meqqren ɣer Iqbayliyen imi izem d azamul n tezmert akk d tebɣest (lkuṛaj).

Tamselyut[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

  • Omar Amastan Mouffok, imedyazen.