Ḥannibaɛl Berqa

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.
Hannibal barqa

Ḥannibaɛl (s tbunit 𐤇𐤍𐤁𐤏𐤋) yedder gar 247 armi d 183 neɣ 181 ST yellma d ajiniral aqerṭaji yennuɣen mgal tagduda tarumanit deg tallit n yimenɣi abuniqi wis II. D yiwen seg yiɣallen n yiserdasen imeqqranen yesɛan ccan d ameqqran deg umezruy, d mmi-s n twacult n At Berqa.

Baba-s n Ḥannibaɛl, Hamliqar Berqa, yella d iɣil n yiserdasen deg tallit n yimenɣi abuniqi amenzu. Atmaten-is imeẓẓyanen d Azdurbaɛl akked Magun, d aḍewwal n Ḥasdurbaɛl Aḥeqqi, i yellan d aqerru ɣef yisertdasen iqerṭajiyen nniḍen. Yekker-d Ḥannibaɛl deg tallit n karuh tameqqrant deg yilel agrakal, ladɣa imi d Rum i yellan d nettat akk i ygehden dinna mi terbeḥ imenɣi-ines mgal Qerṭaj. Tirrin n ttaṛ d iswi n Ḥannibaɛl deg tudert-is, iban-d wannect-a deg tigallin i yenna i baba-s i belli ur yettili ara d ameddakel n Rum i lebda.

Tamedddurt di nnfaq abuniqi[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

tanegluft n zama

Deg 218 ST, Ḥannibaɛl yuwet Saguntum deg Sbenyul n wass-a, d imeddukal n Rum deg Hisbanya (tamcagzirt tibirit), yeslal-d imenɣi abuniqi wis II. Ḥannibaɛl yekcem ɣer Ṭelyan s ugzam n yidurar n Waleb (Alpes) s usexdem n yilfan n Tefriqt n Ugafa. Deg ussan-is imezzwyura deg Ṭelyan, yerbeḥ aṭas n tneglufin gar-asent tin n Tribya, tanegluft n ugelmim n Transmanya, d tnegluft n Kanay, yuwi-d i yirumaniyen lexṣara d tameqqrant. Tiḥḥerci n Ḥannibaɛl tessaweḍ-it ɣer tifin n wamnda yeǧhed d wanda yeḍɛef ama ɣef yiman-is neɣ yer yiserdasen n uɛdaw-is. Akka yesselḥeq ad yejbed aṭas seg yimedukal n Rum iqdimen yerra-ten-id ɣer tama-s. Ḥannibaɛl yeṭṭef Ṭelyan i 15 n yiseggasen. Irumaniyen i yeṭṭef Fabyus Maksimus yugi ad yennaɣ srid akked Ḥannibaɛl. Lexṣarat i yuɣ deg temcagzirt tibirit ur s-ɛmiden ara akk ad yesɛu amɛiwen ɣef way-a ur yerbiḥa ara nnfaq-is. Rran-as-d yirumaniyen tiyita, llan baɣan ad neqlen amennuɣ s axxam-is netta, ceyyɛen-d iserdasen-nsen ɣer Tefriqt n Ugafa sɣur  Skibyu Afrikanus ( neɣ Cibyun n Tefriqt), terra-t tmara ad d-yuɣal ɣer Qerṭaj, yexṣer Hannibaɛl tanegluft n Zama, ifukk ṭṭraḍ s lexṣara n Qerṭaj d rrbeḥ n Rum.

Hannibaɛl asmi yella d agrud

Mi yekfa umennuɣ, yerbeḥ-d Ḥannibaɛl adeg n uxeddim deg Cufiṭ (Shophet) d axeddim di tmura yettmeslayen tutlayin tisimyin tiqdimin id-yemmalen Aneẓẓarfu, yexdemù-d taɣdemt d tsertit tamaynut iowakken ad xellṣen yal adrim i ilaq ad fken i Rum ardekal nnfaq, maca rray-is ur yufi ara imesliyen gar yinembaḍen n Rum, yextar ad yinig ɣer umenfa-ines. Imiren, yedder deg ubraḥ asluqi anda yexdem d amciwer n Anṭuxyus wis III deg umennuɣ-is mgal Rum. Anṭuxyus yexṣer imenɣi-ines deg tnegluft n Maɣnisya yettwabessef iwakken ad yeqbel ayen id-creḍ Rum. Ihi, Ḥannibaɛl yerwel ɣer tgelda n Arminya. Yeggra-d deg-s lḥal deg ubraḥ n tgerlkda n Bitinya. Senzen-t i yirumaniyen, ɣef way-a yegmen ad yemmet, yenɣa iman-is s tissit n ssem.

Timẓi-ines[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Ḥannibaɛl d mmi-s n Hamliqar Berqa d yiwet n tmeṭṭut ur nessin ara isem-is, ilul-d deg ugafa n Tunes n wass-a, d yiwet seg waṭas n temnaḍin uɣur kecmen yikenɛaniyen deg yilel agrakal mi ffɣen si tmurt-nsen tanaṣlit Finiqya, id-yezgan tura deg swaḥel n Lubnan d Surya. Yesɛa aṭas n yessetma-s umi ur nessin ara ismawen-nsen, d sin n watmaten Magu d Azdurbaɛl. Irgazen n yessetma-s llan d Hazdurbaɛl Aḥeqqi akked ugellid anumidi Narabas, yella meẓẓi di leɛmer mi zewǧent yessetma-s, irgazen-nsent llan qerben aṭas ɣer baba-s deg umennuɣ-is di tallit n nnfaq n yiceffaren (nnfaq ideg iceffaren i tessexdam Qerṭaj deg yimenɣiwen-is, fɣen-as i ṭṭaɛa-s) daɣen deg unekcum ɣer temcagzirt tibirit (Hisbanya).

Mi yekfa nnfaq abuniqi amenzu, yuɣal-d Hamliqar ɣer tmurt-is i wakken ad iṣeggem idrimen n twacult-is d tmurt-is Qerṭaj, yerra-d Hamliqar allen-is ɣef temcagzirt tibiri, ikeččem-itt s leɛqel s leɛqel, imiren Qerṭaj tella tenḥaf mliḥ, ur tezmir ara ula i uceyyeɛ n teflukin ara yessiwḍen iserdasen-is ɣer swaḥel n Sbenyul n wass-a, ihi Hamliqar yuwet-itt d tilḥin akenni netta d yiserdasen-is. Yegzem-d Numidya ɣef ḍar seg utaram armi d amalu, armi yuweḍ ɣer Yisulas n Hirgliz (d isem aqbur n Udrar n Ṭareq "Gibraltar"), syin yegzem ddiq-nni n waman yellan gar Tefriqt d Turuft akken ad yaweḍ s anda yebɣa.

Bulibyus, yenna-d belli mi yeffeɣ Hamliqar, yessuter-as-d mmi-s Ḥannibaɛl ad yeddu yid-s, yeqbel Hamliqar s ccerṭ ad as d-iggal belli ur yettili ara i lebda d ameddakel n Ṛum, yella daɣen wanda id-qqaren belli asmi yesɛa 09 n yiseggasen deg yila-s yessuter-as-d i baba-s ad yessufeɣ imenɣi ɣer tmura n deffir yilel. Di teqsiṭ yettwasnen, Hamliqar yuwi mmi-s ɣer ukafan sdat n tmes iqeddsen i wakken ad iggal belli ur yettili ara akk d ameddakel n Rum. Kra n yiɣbaluyen qqren-dbelli Ḥannibaɛl yeggul-d belli mi ara yimɣur kan ad yessexdem times-agi dɣa akken ad yessenger-yis Rum, amur ameqqran n yimussnawen n umezruy qqaren-d belli tigallin-agi tella-d di temdint n Benickula (Peñíscola, qqren-as daɣen ladɣa di tmura n waɛraben Qasṭaluna) deg temnaḍt tafalunsit di Sbenyul n wass-a.

Hamliqar yegmen ad yesseɣḍel Hisbanya s lekmal-is akk s ddaw n leɛnaya taqerṭajit maca yemmut s uɣraq deg wasif mi yettnaɣ di yiwet n tnegluft, ardekal lmut-is, argaz n yell-is : Hazdurbaɛl Aḥeqqi d Ḥannibaɛl (bu 18 n yiseggasen imiren) ṭṭfen axeddim deg temcagzirt tibirit , Hazdurbaɛl yuwi-d abrid n useḥbiber d useǧhed n wayen yellan gar yifassen n yiqerṭajiyen i wakken ur t-xettṛen ara, yemsefham ula d Rum belli tilisa n tmurt-is ad tili seg temdint n Ebru d akessar, yernu ur sewsaɛen ara ɣer ugafa-ines ma yella ula d irumaniyen ur sewsaɛen ara ula d nutni s anẓul, yeɛreḍ Hazdurbaɛl daɣen ad yessiǧhed assaɣen-is akked yiderman iɣelnawen ibiriyen d yimaziɣen yettidiren deg swaḥel n Sbenyul d Tefriqt n Ugafa.

Mi yettwanɣa Hazdurbaɛl deg useggas n 221 St, yella Ḥannibaɛl d bu 26 n yiseggasen deg yila-s, yuɣal d netta i d aqezrru ɣef yiserdasen. Anelmad arumani Lifi (Levy) yemmeslay*-d ula d netta ɣef wannect-a

Imils (tameṭṭut n Ḥannibaɛl) d Asbar (mmi-s) deg tnezzayt ideg nb wass n tuffɣa n Ḥannibaɛl s amennuɣ.

Ḥannibaɛl yezweǧ daɣen d yiwet n tmeṭṭut seg Kastulu (Castulo) d tamdint di Sbenyul i yella teǧhed yernu teddukel d Qerṭaj, amedyz arumani Silyus Italikusisemma-as Imils. Silyus yeqqar-d belli Imils laṣel-is n Legrig imi isem-is yettban-d d agrigi maca Ɣilbert Carl Bikar (Gilbert-Charles Picard) yefka-d ifukal ɣef turda belli llan yiẓuran ifniqen, imi yella uẓar m-l-k (anembaḍ, neɣ agellid) ihi isem-is anaṣli d Imilik [MLK], asekkil "S" d tisin id-yusa deg umkan n "K" (md : Kirta-Sirta/ Kirya-Sirya atg...). Kra daɣen (Gar-asen, Silyus d Abyan) qqaren-d belli turew-d agrud isem-is Hasbar neɣ Asbar maca mačči dayen ibanen ma d tidet neɣ ala.

Ḥannibaɛl yuwet sin n yiseggasen yettke'mmil deg-sen anekcum-is ɣer Hisbanya, di tmura akk id-yezgran s ddaw n Ebru. Di tuffɣa-s tamezzwaruyt yuwet tamdint n Ulkades deg wammas-is Alithia, d ayen id-yuwin amḍiq i yibuniqen ɣer tama n wasif n Tagus (Taǧa di tmura tiɛrabin). Syin di 200 ST yuwet tamdint n Bakay (Vaccaei).

Ḥannibaɛl di yal yiwet seg tuffɣiwin-is yella yettceyyiɛ-*d ssɛayat d warazen ɣer wamas n unbaḍ di Qerṭajn i unembaḍ-nsen Ḥennun wis II ameqqran (neɣ Hannu/Ḥennu II).

Irumaniyinen d useqqamu-nsen rran-d ɣef tuffɣiwin n Ḥannibaɛl iɛeddan tilisa-nsen, s usesten i tmurt n Qerṭaj ma yella Ḥannibaɛl yeẓdem ɣer temdint n Saguntum (umi syinna id-kkan akk warazen-nni) s lamer n yinembaḍen iqerṭajiyen s timmad-n,sen neɣ sɣur-s kan, aseqqamu aqerṭaji yerra-d s yifukal id-yemmalen belli Rum ulac d acu i as-xedmen yernbu ur ffiɣen ara i lɛahed nni i yella gar-asen, tuɣal ihi Rum textar nnfaq wala lehna lukud yiqerṭajiyen.