Aller au contenu

Afulay

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.
Afulay
Tameddurt
Talalit Madaure (fr) Suqel, 125
Taɣlent Ruma n zik
Lmut Qarṭaj, 170
Tawacult
Tissulya akked valeur inconnue
Tiɣri
Tutlayin Talatint
Amahil
Amahil amaru, afelsuf, aneggal, amedyaz, rhéteur ou rhétrice (fr) Suqel, ṭṭbib d prosateur ou prosatrice (fr) Suqel
Important works Aɣyul n wureɣ
Apologie (fr) Suqel

Afulay (s Talatint Apulius) d amyaru amaziɣ ilulen gar n issugasen n 123 d 125 di Madur iwumi qqaren ass a Mdaruc, ur neggug ara (ur ibɛiden ara) ɣef Taɣest.

Yiwen ur yeẓri acu n useggas i deg yemmut, maca llant teẓra i d-yeqqaren deg ussegas n 170.

Tazrawt-nnes tameqrant akk d ungal-nnes n Tuttya, yettwassen s yisem n « Aɣyul n wurreɣ ». D netta kan i d ungal alatini i d-yeqqimen s lekmal-is. Tettmeslay-d ɣef tmucuha n uwadem-nnes agejdan, Lusyus, i yesɛan tirmit di ssḥur, yuɣal s tuccḍa d aɣyul. Lusyus yettɛedday ɣef tmucuha yemgaraden uqbel ad t-id-terr tillut n Isis d amdan.

Tameddurt

[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Tawacult n Ufulay tella d tamerkantit. ɣas akken Afulay yella d aruman s yedles, ur yettu ara izuran-is n tafriqt ugafa almi i d yenna netta d amaziɣ. d acawi 'numid'.

Afulay ilul deg madauros, d tahrest tarumanit deg numidya deg tefriqt n ugafa ay d-yezgan ɣef tlisa n Icawiyen(ahat deg tlatinit s tallilt-nni qqaren-asen Gaetulian), yerna yenna-d iman-nnes d "azgen n Numidya d azgen d acawi(Gaetulian)." Madourus d yiwet n tahrest tarumanit anda ugustin n hipuaṭas n yiseggasen ɣer sdat, yewwi-d aḥric seg uselmed-ines amezwaru, Xas akken tebɛed mliḥ ɣef temdini n saḥel tiṛumanen, ass-a d amkan n kra n ixerban d latar iṛumanen.

Ma d isem-is amezwaru, ulac kra n isem-is n tidet(Afulay d isem n tawacult s tmuɣli n wass-a) seg iɣbula iqburen, Tirawin n ufus n tgara n tallit talemmast bdant ansay n yisem-is Lucyus seg yisem n waṣaḍ n wungal-is. Iferdisen ay yerzan tudert-nnes usan-d s umata seg wawal-nnes n wemḥaddi (Apology) d leqdic-nnes Florida, d win aydeg llan yiferdisen ay d-yettwaṭṭfen seg kra seg yinaw-nnes igerrzen akk.

Baba-s d amzarfu n tɣiwant (duumvir) ay d-yeǧǧan, asmi ay yemmut, qrib sin n yimelyunen n yidinaṛen i sin n warraw-is. Afulay yeɣra ɣer yiwen n uselmad deg Qarṭaj (anda ay yezdeɣ sakkin) sakkin deg Atina, anda ay yeɣra tafelsuft n Aflaṭun gar yisental niḍen. Sakkin, yunag ɣer Ruma akken ad iɣer tariturikt talatinit, yerna, ahat, akken ad t-yesseqdec deg uxxam n ccreɛ(taɣdemt) kra n lweqt uqbel ma yuɣal ɣer tmurt-nnes n Tefriqt n Ugafa. Yedda daɣen aṭas deg Asya Tameẓyant d Maṣer, yeɣra tafelsuft d ddin, yečča akk ayen iwrat deg yinigen-a.

Afulay yella d yiwen seg idrugen igrikiyen-irumaniyen, gar-asen idrugen n dyunisus. Yella d lmuqeddem n Asklepius yerna, ɣef leḥsab n Ugustin, d lmuqeddem n temnaḍt n Carthage (saceros fragciae africae).

Ur ɛeṭṭel ara mi d-yuɣal ɣer wexxam-is, yebda tikli tamaynut ɣer Iskenderya. Deg webrid-nnes ɣer din, yuḍan deg temdint n Oea (Tripuli n wass-a), dɣa yetwarfed ɣer wexxam n siciyus puntius, ay yellan d imdukal asmi ay yeɣra deg Atina.

Yemma-s n Puntius, Pudentilla, tella d taǧǧalt yesɛan aṭas n yedrimen. S ṛṛay n mmi-s – s tidett d asebɣes – Afulay yeqbel ad tt-yezweǧ. Di lweqt-nni, Puntius s timmad-is yezweǧ d yelli-s n yiwen Hirennius Rufinus ; netta yuɣal ur yebɣa ara imi idremen n twacult ad uɣalen ɣer beṛṛa n twacult-is, maca yufa-d iman-is yettwarda yernu yettwaḍfer deg taɣdemt(ccreɛ) sɣur twacult n tmeṭṭut-is tamaynut imi yettwarda s useqdec n sḥur akken ad yejbed yerna ad yeṭṭef ayla n tmeṭṭut-is. Tamsalt-agi teḍra-d di sabaṭa, tama n ṭrables, lewhi n 158 n tmeddit, sdat n claudius maximus, anemhal n tefriqt. Tardayt-nni s yiman-is tban-d d tazulalt, yerna amḥaddi ay d-yenna Afulay s ṛṛuḥ d rrbeḥ mazal-it yella. Aya yettwassen s yisem n Apologia.

Deg tmeddurt-is i d-iteddun, drus i nessen. Ma nḥekkem ɣef waṭas n yixeddimen aydeg yella d ameskar, ad yili yefka iman-nnes s lqerb i tsekla. Yella yettawi-d tikwal inaw gar medden ; yella yesɛa ccɣel n ussekles n yimenɣiyen n yigladyaturen d tedyanin n yiɣersiwen n tẓegwa deg temnaḍt-is, yerna sbedden-as-d tiṣekkiwin (Isbeddiyin) i lmend n usmekti-nnes sɣur useqqamu n lqanun n Qarṭaj d yisenat niḍen.

Ur yettwassen ara wass, amkan d tegnit n tmettant n Afulay. Ur d-iban ara akk wayen yexdem zdat 170, d ayen i yeǧǧan kra n medden ad amnen d akken yessefk ad yili yemmut azal n tallit-nni (ad d-nini deg 171). ɣas akken imusnawen niḍen ttḥulfun d akken yezmer lḥal mazal-it yedder deg 180 neɣ ula deg 190.

Leqdic-is

[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Aɣyul n wureɣ

[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Aɣyul n wureɣ (Asinus Aureus) neɣ Tuttra d ungal alatini awḥid i d-yeqqimen s lekmal-is. Tettmeslay-d ɣef tmucuha n yiwen n Lusyus, i d-yesmektan iman-is d win icudden ɣer yifelsafen yettwassnen Plutarque d Sextus n Chaeronea. Lusyus yettɛerriḍ tirmitin s ssḥur, armi s tucḍa yuɣal d aɣyul. Deg tmuɣli-a, yesla yerna yettwali aṭas n tɣawsiwin ur nelli d amagnu, armi d asmi ay d-yerwel seg wuguren-nnes s yiwen n ubrid ur yeṛǧa ara. Daxel n ukatar-agi n tmacahut ttwafkant-d aṭas n tmucuha nniḍen, tin iɣezfanen gar-asent d tamacahut yettwassnen n Cupid d Psyché. Tamacahut-a d amedya n tmedyazt i d-yettwaḥerzen deg yiwen n uḍris aseklan aqbur.

Apologia (Apulei Platonici pro Se de Magia) d lqem n temḥaddit yellan deg Sabrata, deg 158–159, sdat n lqunsul Claudius Maximus, sɣur Afulay ay yettwarden s wanɣa n yiḥeckulen(ssḥur). Gar "exurdyum" d "perurasyu" aqbur, asfukel yebḍa ɣef kraḍ n yiḥricen :

  1. War aqbel n yirdayen ay d-yettwasbedden mgal tudert-is tusligt. Ibeggen-d belli ma yuɣ Pudentilla, ur yesɛi ara iswi udmawan deg-s, yerna yerda ixṣimen-is s tmasit n tuzzma d timlilɣi.
  2. Aɛraḍ akken ad d-yessken d akken ayen umi qqaren "timhal-nnes n sḥur" llant, deg tidet, d tirmitin tussnanin am tid n Aristut.
  3. Yeḥka-d ɣef tedyanin yeḍran di Oea seg wasmi i d-yusa, Dayen i d-yettawin aɣelluy n ifukal yellan mgal-is.

Azal agejdan n Apologia d amezruyan, imi ay d-yettak isalan imeqranen ɣef umeskar-nnes, ɣef ssḥur d tudert deg tafriqt ugafa deg lqern wis sin.

Ayen yura

[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

ɣas d amaziɣ, Apuleius yura s talatinit. Win it wesenen

  • Aɣyul n wureɣ (n dheb) (L'Âne d'or) d win it wesenen.
  • Yella daɣ Florida anda yura xilla (aṭṭas, ayendin) n fettu d isaragen.