Alɣu aseddayan i yizerfan n wemdan
Alɣu aseddayan i yizerfan n wemdan | |
---|---|
![]() | |
Laṣel | |
Ameskar | Agraw amatu n yeɣlanen yeddukklen |
Year of creation | 1948 |
Azemz n ufsar | 1940 |
Azwel aẓaran | Universal Declaration of Human Rights, Declaración Universal de los Derechos Humanos, 世界人权宣言, Всеобщая декларация прав человека, Déclaration universelle des droits de l'homme, الإعلان العالمي لحقوق الإنسان d 世界人權宣言 |
Pages | 6 |
Characteristics | |
Tawsit |
acte juridique (fr) ![]() |
Description | |
Part of it |
Charte internationale des droits de l'homme (fr) ![]() |
Ansa | |
Tazeddayt |
palais de Chaillot (fr) ![]() |
| |
Taluft tagejdant | izerfan n wemdan |
un.org… |

Alɣu aseddayan i yizerfan n wemdan d arkawel azerfan agraɣlan i d-isgensisen alɣu amgani sɣur Tuddsa n Yeɣlanen Yeddukklen deg wass n 10 dujamber 1948 deg weɣrem n Trocadero i d-izgan di temdint n Paris. Alɣu ayi ittmeslay ɣef turda n Yiɣlanen Yeddukklen ɣef izerfan n wemdan yettwaggẓen ɣer yimdanen yakk.
Alɣu aseddayan i yizerfan n wemdan yegber seg 30 n imagraden, akken i d-ssezlamay turda n ugraw amatu deg wayen yezzin ɣef yizerfan n wemdan yettunefken i yimdanen.
Alɣu aseddayan i yizerfan n wemdan i d-innulfan deg useggas n 1948 yettumeggez seg gar n yirkawalen tigraɣlanin tigejdanin n yizerfan n wemdan i tegguni tuddsa n yiɣlanen yeddukklen. Yerna tewwi adeg s wazal-is deg usaduf agraɣlan (yakk d urkawal agraɣlan n yizerfan iɣarimen d isertanen deg useggas n 1966, d arkawal agraɣlan n yizerfan idamsanen d yimettiyen d yidelsanen deg useggas n 1966). Dɣa 3 n irkawalen-a ssiliɣen-d ayen yettusemman s tfelwit n yizerfan igraɣlanen. Deg useggas n 1976 , seld mi i d-yella ulkan ɣef sin n irkawalen sɣur waṭas n yiɣlanen, tafelwit n yizerfan igraɣlanen tewwi tadusi n usaduf agraɣlan.
Amezruy
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Amnaḍ n tegnit
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Deg ṭṭraḍ amaḍlan wis sin, Imsisan (isem-is Tuddsa n Yeɣlanen Yeddukklen) wwin rebεa n tlelliyin : tilelli n umeslay, tilelli n usɣan, tilelli seg tugdi d tilelli seg lebɣi. Mi yekfa ṭṭraḍ, yennulfa-d Arkawel n Yeɣlanen Yeddukklen akken ad yesnerni izerfan igejdanen, maca teqqim-d ur d-tban ara d acu-t s tidet. Deg wudem n twaɣiyin tinaziyin, ilaq ad d-yaru yiwen tulɣut tamaḍlant n yizerfan n yal yiwen.[1]
Tasmilt(neɣ Tasqamut) n tira
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Deg 1946, snulfan-d Yiɣlanen Yeddukklen Tasmilt n Yizerfan n Umdan, yerna llan deg-s 18 n yiɛeggalen seg laṣel yemgerraden. Deg 1947, yettunefk-as yiwen n useqqamu uslig s tmehla n Eleanor Roosevelt ad d-yessuffeɣ Aseqqamu Amaḍlan n Yizerfan n Wemdan (UDHR). Akanadi John Peters Humphrey d netta ay d-yesnulfan asenfar-a amezwaru, yerna ttekkan deg-s yidrimen imeqranen n René Cassin (Fṛansa), P.C Chang (Ccinwa) d Charles Malik (Lubnan). Tasmilt-a teɛreḍ ad d-tessekcem tmuɣliwin tidelsanin yemgerraden, gar-asent takunfucist ed tfelsafit tamasiḥit.
Tira d uskasi
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Aleqqem amezwaru, i d-yesnulfa Humphrey d Cassin, d asentel n umeslay ijehden. Chang iḥettet-d ɣef tikli tagraɣlant ugar, war tinfaliyin tisɣananin, ma d Malik tḥudd tazrirt tamasiḥit. Hernán Santa Cruz (Ccili) iga lḥemla i lmend n ussekcem n yizerfan inmettiyen-idamsanen, ɣas akken kra n tmura n Utaram (lɣerb) ur bɣint ara.
Deg Mayyu n 1948, ttwaqeddmen-d yiḍrisen n Tmenḍawt-a ay yettwabeddlen i Tseqqamut n Yizerfan n Wemdan, sakkin, sqedcen-tt-id yigensasen (organes) igraɣlanen yemgerraden. Ttwassumren-d yibeddilen, ladɣa sɣur Hansa Mehta (Lhend), ay d-yessumer ad ttwabeddlen deg wemkan n "irgazen akk lulen-d kifkif-iten" s "imdanen akk ttlalen-d kifkif-iten", akken ad d-inin tamsawit gar urgaz d tmeṭṭut.
Tafriqt n Wenẓul teɛreḍ ad tekkes tikti n ”lḥeṛma” seg wulɣu-nni, imi ay tugad ad tesseɣli apartheid, maca ɛewwel-a ur yessaweḍ ara.
Asmemmi d tusurt(asemdu)
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Deffir ma ttwabeddlent aṭas n tikkal, Ulɣu-a yettwaqbel sɣur Useqqamu Amatu n Yiɣlanen Yeddukklen ass n 10 Dujembeṛ 1948 deg Uxxam n Chaillot n Paris. Seg gar 58 n tmura ay yellan d iɛeggalen, 48 seg-sent fernen s ih i wulɣu-a, 8 ur frin(vuṭin) ara, ulac win yifernen s ala.
Wid ur nelli ara deg tefranin d wid i d-yekkanTgelda Tasaɛudit, ur qbilen ara imagraden ɣef tlelli tasɣanant d temsawit deg zzwaǧ, am wakken ay d-yusan seg tdukli tasuvyatit, d tin ay d-yufan dakken ulɣu-a ur yesseḍlem ara mliḥ deg tnazit d tanemla-taɣelnawt.
Ɣas ma yella UDHR ur tesɛi ara tazmert n lqanun, maca tella d llsas n leɛqudat igraɣlanen ara d-yilin ɣer sdat. Deg 1976, Amtawa Agraɣlan n Yizerfan Iɣermanen d Yisertiyen yefka-as lḥeqq n lqanun.
Ass n yizerfan n wemdan
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Seg 1950, sfugulen 10 Dujembeṛ d ass agraɣlan n yizerfan n wemdan. Tiḥemliwin timaḍlanin, am " lḥerma d teɣdemt i medden irkelli " deg useggas n 2008 akked #StandUpForHumanRights deg 2018, bɣant ad snernint imenzayen-a.
Imagraden
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Amagrad 1
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Imdanen akken ma llan ttlalen d ilelliyen, mgadan di trasa d yizerfan, yessefk ad tili tegmat gar-asen.
Amagrad wis 2
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal yiwen ɣur-s azref ad iɣellet tilelliyin d yizerfan i d-yeddan deg walɣu-agi war ma yella-d meḥyaf ilmend n ccetla d yini d tuzzuft d tutlayt d tesreḍt akked ay asertan neɣ ṛṛay-nniḍen, neɣ ilmend n laṣel aɣelnaw neɣ imetti, neɣ ilmend n ssɛaya d tlalit, neɣ kra n waddad-nniḍen. Rnu ɣer-s, ur ilaq ara ad yemmag lxilaf gar yimdanen ilmend n uẓayer asertan neɣ azerfan neɣ ilmend n uẓayer agraɣlan n tmurt neɣ n temnaḍt ideg yezdeɣ umdan, i tebɣu tili tmurt-agi neɣ temnaḍt-agi d tamunant, neɣ tella ddaw n leɛnaya n tmurt-nniḍen, neɣ ur teḥkim ara deg yiman-is, neɣ ur tekmil ara tlelli-s.
Amagrad wis 3
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan ɣur-s aẓref deg tudert, tilelli d tɣellist n yiman-is.
Amagrad wis 4
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Ur yessefk ara ad yili wemdan d akli neɣ d aqeddac n wemdan nniḍen. Azenzi n waklan yettwagdel akken tebɣu tili talɣa-s.
Amagrad wis 5
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Ur ilaq ara ad yettuselleṭ ɣef umdan uɛaqeb neɣ tifgurin d teɣriwin yesmuɣbunen yettekksen fell-as sser.
Amagrad wis 6
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan ɣur-s azref ad tettwaqader tugna-ines tazerfant.
Amagrad wis 7
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Akk imdanen gdan zdat n usaḍuf, ɣur-sen azref war meḥyaf iwakken ad ten-iḥud usaḍuf, ɣur-sen meṛṛa azref i uḥuddu yegdan mgal meḥyaf ideg ur yettwaquder ara walɣu-agi.
Amagrad wis 8
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan ɣur-s azref ad yeccetki i teɣdemt yettukellfen di tmurt-is, iwakken ad d-yawi azref-is mgal meḥyaf ur nettqadar ara izerfan addayen i s testeɛṛef tmendawt neɣ isuḍaf
Amagrad wis 9
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Ulac win ara yettwaṭṭefen s lǧuṛ, neɣ ad yettwaḥbes di lbaṭel neɣ ad yettwanfu.
Amagrad wis 10
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan ɣur-s azref ad tɛeddi taluft-is di teɣdemt ɛinani war meḥyaf, d taɣdemt ara as-d-yefken izerfanis, ara t-yezmen ɣef wayen i d-yewwi ad t-yexdem, d taɣdemt daɣen ara d-yinin ma d tidet wayen i d-gren fellas d wamek i d-tewwi ad yettwaɛaqeb.
Amagrad wis 11
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Kra n win yettutehmen s utɛeddi, ad yettwaḥsab d amelsan alamma yettwaseɣti s tigda ddenb i d-gren fellas, taluft-is yewwi-d ad tɛeddi ɛinani deg teɣdemt, anda ara yettwaḍmen akk wayen i ilaqen i uḥuddu-ines.
2-Ula d yiwen ur yettwaḥkam ara fell-as ma yexdem kra n utɛeddi neɣ yezgel ur yexdim ara kra n tigawt ilezmen fell-as, ma yella di tallit-nni ayen yexdem ur ixulef ara asaḍuf aɣelnaw neɣ agraɣlan, yerna ma yewwi-d ad yettwaɛaqeb, ur ilaq lɛuquba-s ad tagar tin i yeḥkem fell-as usaḍuf di tallit ideg yeḍra utɛeddi.
Amagrad wis 12
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Ur yezmir ḥedd ad yessekcem iman-is s lǧur di tudert n umdan, di twacult-is, deg uxxam-is d tmuzniwin-is, naɣ ad yessimes lḥerma-s d nnif-is ; yal amdan ɣur-s azref ad t-iḥudd usaḍuf seg tyitwin yecban tigi.
Amagrad wis 13
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Yal amdan ɣur-s azref ad yelḥu s tlelli, ɣur-s azref ad yextir tamezduɣt deg ugens n uwanek.
2-Yal amdan ɣur-s azref ad yeffeɣ seg yal tamurt ɣas d tamurt-is, ma yehwa-yas yezmer ad d-yuɣal ɣur-s.
Amagrad wis 14
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Ma yella yettwaḥes umdan s lǧur, ɣur-s azref ad yesdari iman-is, ad yidir deg leɛnaya n tmura nniḍen.
2-Ur yettunefk ara uzref-a i win yettutehmen s tidet s twuɣa akked utɛeddi ɣef yimdanen, neɣ yexdem ayen ixulfen iswiyen d yimenẓayen n Yiɣlanen Yedduklen
Amagrad wis 15
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Yal amdan ɣur-s azref ad yesɛu taɣlent.
2-Ur d-as-yettwakkas i yiwen s lǧur la taɣlent-ines la azref n ubeddel n teɣlent.
Amagrad wis 16
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Mi yebleɣ uqcic neɣ taqcict, ɣur-sen azref ad zewǧen iwakken ad bnun tawacult war ma yettuqeyyed azref-a s ccetla, neɣ s teɣlent, neɣ s tesreḍt. Gdan deg yizerfen mi ara zewǧen, mbeɛd mi ara zewǧen, neɣ mi ara yefsex zzwaǧ-nsen.
2-Ur yettili zzwaǧ alamma s lebɣi ukmil n urgaz d tmeṭṭut. 3-Tawacult d aferdis agaman agejdan n tmetti, ɣur-s azref ad tḥudd fell-as tmetti akked uwanek.
Amagrad wis 17
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Amdan weḥdes neɣ d amezday ɣur-s azref ad yekseb ayla.
2-Yiwen ur yezmir ad yettuḥeṛṛem seg wayla-s.
Amagrad wis 18
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan ɣur-s azref i tlelli n tedmi d tefrit akked d usɣan, azref-a tettekki deg-s tlelli n ubeddel n usɣan neɣ taflest, yerna ɣur-s tilelli ad d-yesban asɣan-is neɣ taflest-is ama weḥdes neɣ d tarbaɛt, ɛinani neɣ di sser, s uselmed d yisekkiren d uɛbad.
Amagrad wis 19
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan ɣur-s azref n tlelli n ṛṛay d umeslay ideg izeddi uzref n usbeggen n ṛṛay war ma yettucewwel bab-is, daɣen ɣur-s azref ad inadi, ad yeṭṭef, ad yezzuzer isallen d tektiwin, war ma yettwaqeyyed s tlisa n trakalt, akken bɣun ilin wallalen n taywalt i yessemres.
Amagrad wis 20
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Yal amdan ɣur-s azref n unejmuɛ akked tdukkla di talwit.
2-Yiwen ur yezmir ad iḥettem ɣef wayeḍ iwakken ad yettekki di kra n tdukkla.
Amagrad wis 21
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Yal amdan ɣur-s azref ad yettekki deg useddu n temsal tizuyaz n tmurt-is, ama d netta s timmad-is, neɣ s ubrid n win i yextar s tlelli akken ad t-imetel.
2-Yal amdan ɣur-s azref am netta am wiyaḍ ad yeṭṭef amkan deg twuri tazayezt n tmurt is.
3-Amru n ugdud, d netta i d llsas n udabu azayez, amru-ya yessefk ad d-iban s tefranin zeddigen ara d-yettezzin yal tikkelt, ideg ara ttekkin meṛṛa madden s tigda d tuffra deg ufan, neɣ s kra n ttawi- nniḍen i icuban aya, ara iḍemnen tilelli n tefrant.
Amagrad wis 22
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan s ṣṣifa-ines d aɛeggal deg tmetti, ɣur-s azref deg teɣlist timettit i d-yellan ilmend n usnerni n yizerfan idamsanen, d yizerfan imettiyen d yidelsanen i yesɛan tixuṭṭert deg uḥraz n lḥeṛma-s d unegmu ilelli n tugna-s, aya yettili-d ilmend n lǧehd aɣelnaw d umyawas agraɣlan, ɛlaḥsab n tuddsa d yiɣbula n yal tamurt.
Amagrad wis 23
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Yal amdan ɣur-s azref deg yixeddim ara yextir akken i as-yehwa, s ccuruṭ yegdan yettwaqbalen ara t-iḍemmen mgal tagnit n war ixeddim.
2-Imdanen akken ma llan ɣur-sen azref war meḥyaf deg lexlaṣ yegdan ɣef yixeddimen yegdan.
3-Kra n win ixeddmen ɣur-s azref deg lexlaṣ ara yilin d uɣdim, yettwaqbalen, ara s-iḍemnen i netta d twacultis tudert iwufqen lḥema n umdan ara yettukemmlen ma yerra lḥal, s ttawilat-nniḍen n teɣlist timettit.
4-Yal amdan ɣur-s azref ad yessbedd netta akked wiya ssandikat, ɣur-s azref ad yettekki di ssandikat akken ad idafeɛ ɣef lmaṣlaḥa-ines
Amagrad wis 24
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan ɣur-s azref deg usteɛfu d tukksa n lxiq ladɣa deg usifes n tlisa n wakud n yixeddim akked yimuras yettwaxelṣen i d-ittezzin yal tikkelt.
Amagrad wis 25
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Yal amdam ɣur-s azref deg uswir n tudert ara t-iqidden i uḍman n tezmert-is d lisser-ines netta akked twacult-is, ladɣa deg wayen yerzan isafaren n wučči, iselsa, tamezduɣt, adawi d yimeẓla imettiyen iwulmen, ɣur-s azref i uḍman n temɛict-is ma ur ixeddm ara, ma yuen, ma yella d anɛaybu neɣ d aǧǧal, neɣ d awessar neɣ deg tegnit ideg s-ruḥen ttawilat n tudert s sebba n wayen i yekkan nnig n tezmert-is.
2- Tiyemmatin d yigerdan ɣur-sen azref deg tallalt d uḥuddu uslig. Akk igerdan, ama d wid d-ilulen s zzwaǧ neɣ beṛṛa n zzwaǧ, ɣur-sen azref yegdan deg uḥuddu imetti.
Amagrad wis 26
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Yal amdan ɣur-s azref deg uselmed. Aselmed yewwi-d ad yili baṭel ladɣa deg uswir amezwaru d uswir alemmas. Aselmed amezwaru yelzem ɣef yal amdan. Aselmed atiqni d usudran yewwi-d ad yettuɛemmem; aselmed unnig ilaq ad yeldi tiwwura-s i yimdanen s tigda, ɛlaḥsab n wakken ẓewren.
2-Asegmi yessefk ad yessiweḍ ɣer usefti ukmil n tugna n umdan d useǧhed n uqader n yizerfan n umdan akked tlelliyin taddayin. Yewwi-d ad yessezwer amsefhem d umsameḥ d tmidwa gar meṛṛa iɣlanen d meṛṛa igrawen n yimdanen yemxalafen deg tmagit neɣ deg tesreḍt, rnu ɣer waya, leqdic yennernan n Yiɣlanen Yedduklen ilmend n ureṣṣi n talwit. 3-Imawlan ɣur-sen azref d imezwura ad xtiren enf n usegmi ara fken i warraw-nsen.
Amagrad wis 27
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Yal amdan ɣur-s azref ad yettekki ma yebɣa di tudert tadelsant n tenɣiwent ideg yella, ad yedhu s tẓuri, ad yettekki deg ufara ussnan yerna ad yesfaydi seg yigemmaḍ-is.
2-Yal amdan ɣur-s azref deg uḥuddu n lfaydat-is ama d tiktiwin neɣ d tiɣawsiwin i d-yekkan seg wayen 12 i d-yesnulfa ama di tussna, neɣ di tsekla, neɣ di tẓuri.
Amagrad wis 28
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Yal amdan ɣur-s azref ad yesfaydi deg unagraw ibedden ɣef uswir imetti d uswir agraɣlan anida deg-s llan s lekmal akked tidet yizerfan d tlelliyin i d-yettwabedren deg walɣu-ya.
Amagrad wis 29
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]1-Amdan ɣur-s lwaǧeb ɣer temɣiwent anida ala deg-s ara tennerni tugna-s s tlelli d lekmal. 2-Yal amdan deg usemres n yizerfan-is d n tlelliyinis, ur ikennu ala zdat n tlisa i ireṣṣa usaḍuf ilmend n uḍman n usteɛref akked uqader n yizerfan d tlelliyin n lɣir, daɣen ilmend n leqder gar yimdanen d lemḥadra n uslugen azayez d lmaṣlaḥa n yimdanen deg tmetti tamagdayt. 3-Izerfan akked tlelliyin-agi, ur zmiren ara ad ttumarsen mgal iswiyen d ỵ ̣ ̣ imenẓayen n Yiɣlanen Yedduklen.
Amagrad wis 30
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Ur yelli umagrad deg walɣu-agi i izemren ad yettwafhem d tukci n uzref i kra n uwanek, neɣ i kra n agraw, neɣ i kra n umdan iwakken ad yexdem tigawt ilmend n uhuddu n yizerfan d tlelliyin i d-yeddan deg-s.