Acer azewwaɣ (1920)

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.

Ass n wacer azewwaɣ  Bloody Sunday d ass n umennuɣ i yeḍran deg Dublin tamanaɣt n tmurt n Irlanf deg wass n 21 unbir 1920, deg umennuɣ ɣef tmaneɣt n Irland (1919-1921). Mmuten deg wass a azal n 30 n yimdanen yernu jerḥen 70 nniḍen.

Yebda wass s tinɣin n mraw d ukkuz (14) n yiwudam ibriṭaniyen d yimasawen-nsen, maca daɣen kra n yimdanen ur nesɛi ara assaɣ d tsertit, sɣur iserdasen n tegduda irlandiyen i yenbeḍ  Michael Collins. Imsulta ibriṭaniyen rran-asen s tmenɣiwt n yimdanen yellan deg wannar ttwalin urr n ddabex uḍar aṛumi.

Iẓuran[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Tamentilt tagejdant n wass n wacer aberkan n 1920 yella d tagrawla n tlelli tirlandit i yebdan deg wass n 1919  tekfa deg useggas n 1921 ma d agmuḍ-ines d talalit n tegduda n Irlanda.Iserdasen imaynuten n tagduda, iserdasen n IRA, suffeɣen-d tirebbaɛ ireffden leslaḥ mgal yiserdasen i yettabaɛen tagelda n Briṭanya yellan dinna deg Irelanda qqaren-as  Royal Irish Constabulary, yella yiswi-nsen d asenger n wid i yreffden leslaḥ i wakken ad d-awi Irlanda timunnent-is. Adabu abriṭani si tama-ines yessuffeɣ-d tirebbaɛ-is i yreffden leslaḥ akka am  Black and Tans (aɣara-nsen yerra ɣer yiselsa-nsen) akked Auxiliary Division. Deg tamert meẓẓiyen yuɣal ubrid i ṭṭfent snat n trebbaɛ-agi yemgarad d wayen i ylaqen ad t-xedmen ladɣa imi ḥawlen deg lweɛran s usizzel n yidammen (amu ameqqran n wawalen n tiyita deg-sen kkant-d sɣur ugellid George V  s timmad-is) imi aṭas i llan weɛren d yimeḥbas-nsen am win yettwaṭṭfen am win i deg-cukken kan deg-sen belli tekkan ɣer trebbaɛ n IRA, maca daɣen mgal ugdud irlandi s umata. D tirebbaɛ n Auxiliary Division i yxedmen taxeṣṣart n Bloody Sunday.

Ass n Bloody Sunday[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Ass n 21 unbir 1920, yefka unemhal n yidrimen n tagduda n Irlanda d uqerru n tegmatt n tagduda tirlandit Michael Collins, lamer n tmenɣiwt n yiɣellaten d yioqerra ibriṭaniyen amur ameqqran deg-sen d iserdasen,; gar-asen wid i wumi qqaren Tuddsa n yiceffaren n teqhirt , 18 n yiqerra deg leqdic uffir anglizi i yettwaceyyɛen ɣer Irlandai wakken ad ɣeḍlen tirebbaɛ yessawalen ɣer tmunnent n tmurt n Irlanda. Di tnezzayt zik, ttwanɣan 12 seg-sen sɣur terbaɛt i yettabaɛen Collins, kra deg-sen ttwanɣan deg yixxamen-nsen. Kraḍ nniḍen ddren s lejruḥ.

S lekmal mraw d ukkuz i yettwanɣan ma d seddis nniḍen jerḥen, gar-asen llan yiqerra ibriṭaniyen i d-rran deg yiqerra-nsen, imdanen ur nesɛi ara assaɣ d tsertit (akka am tmeṭṭut n yiwen seg yiiqerra-agi, yernu tella tered agrud deg uɛebbuḍ-is) akked sin n yiserdasen yettabaɛen tarbaɛt n  Auxiliary Division. Yerra Collins deg wallay-is assaɣ n tmenɣiwt n semmus n tmerwin n yioqerra neɣ wid i asen-yettawin isallen, maca kra seg wid id-rran gar wallen-nsen ur lḥiqen yiserdasen n IRA ad ten-awḍen. TImenɣiwin yemsebaɛen-agi hudden lsas n leqdic uffir abriṭani deg Irlanda, d ayen id-yuwin tuffɣa n wid yeddren seg tuddsa n yiceffaren n Teqhirt, yernu yuweḍ lxuf d tuggdi ɣer wul n tmehla tabriṭanit.

Deg uzniq n Croke Parkllan ttuiraren ddabex uḍar arumi i yettwassnen aṭas deg Irlanda gar terbaɛt n Dublin d tin n Tipperary. Yoiwen seg wid yettabaɛen tarbaɛt n  Auxiliary Division tabriṭanit i itekkan deg Bloody Sunday belli yella itekka deg tirrin n ttar n wid i asen-yettwanɣan.

Xas akken tella-d rtuggdi d lexṣas n laman deg Dublin seg assmi ḍran tmenɣiwin agi, usan-d wazal n 15 000 n yimdanen i wakken ad walin urar deg Croke Park  imi ur cliɛen ara. Uqbel ad mlilent trebbaɛ, mi d-kecment kan ɣer wannar n wurar, zeḍmen-d yiserdasen n Auxiliary Division ɣer wannar bdan kkaten imdanen s rṣas. Sin n yimruraren ttwaḥuzan(amyurar Michael Hogan yemmut s lejruḥ-is). Bdan yimferrǧen rewwlen seg unnar seg rṣaṣ. S lekmal 14 n yimdanen i yemmuten, jerḥen 65 nniḍen. Wid akk meẓẓiyen gar wid yemmuten d sin sɛan deg yila-nsen 10 d 11 n yiseggasen.

Tadyant i xedmen widak i yettabaɛen tarbaɛt n Auxiliary Division tiusa-d tewɛer akka am umur ameqqran n tedyanin-nsen nutni akked terbaɛt n  Black and Tans, iban belli ulac lǧiha tunṣibt yesteɛrfen yis-sen neɣ tenna-d d nettat i ten-id-iceyyɛen imi yeffeɣ lexbar deg akk tamdint terra tmara adabu abriṭani yesɛan ammas-is deg teɣremt n Dublin i wakken ad mmlen asḥissef-nsen ɣef wayen yeḍran maca ugin ad ṭṭfen tamasit. Nnan-d d azref-nsen deg uḥuddu ɣef yiman-nsen imi llan tteɛraḍen ad ḥebsen yiwen urlandi i itekkan ɣer trebbaɛ yessawalen ɣer tmunent n Irlanda.

Di taggara n wass ttwaṭṭfen sin n yiqrerra deg IRA Dick McKee akked Peadar Clancy, i itekkan deg uxemmem n tmenɣiwt n yiqerra deg leqdic uffir, uwin-ten ɣer teɣremt n Dublin, ɛedben-ten syin « mmuten.mi ɛerḍen ad rewlen ».

Igemmaḍ[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Leqdic n trebbaɛ Auxiliary division d Black and Tans tɛawen aṭas deg usellez n medden i wakken ad agin leḥkem n ugellid n Legliz.

Di berra kra n yiqerra n tsertit ibriṭaniyen d ugellid s timmad-is ulac akk da cu id-sbeggnen ɣef tuggdi-nsen ardekal twaɣit i yeḍran, yuɣal yisem n Bloody SUnday d netta i d azwel n yakk iɣmidsen n tmura tiberraniyin, yesbeggen-d acḥal yella yewɛer udabu n Briṭanya di tmurt n Irlanda.

Mazal ar assa beddren-d tadyant-agi deg tmurt n Irlanda. Yiwen seg yiberdan n uzniq n Croke Park yettusemma ɣef yisem n Michael Hogan iu wakken ad s-rren tajmilt.