Tagelda n kuku

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.
Tagelda n kuku

Ansa
Asefk amazray
Asnulfu 1510 (Grégorien)
Aselyem 1872

Tagelda n Kuku tella d tagelda g tmurt n Izwawien.

Gar tasut tis 14 d tasut tis 15, tallit ideg bdant tigeldiwin timeqqranin n Tefriqt : Iḥefsiyen deg usammer, Imirinidiyen deg umalu, ttenququlent, tetteftutus tezmert-nsent. Deg Tmurt n Leqbayel, banen-d yigelliden d tgeldiwin nniḍen i d-yufraren ugar deg tallit-nni : tagelda n Kuku d tagelda n At Ɛebbas.

Aẓar n twacult n At Lqaḍi[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Drus n yisallen i nesɛa ɣef tgelda-a d waẓar n twacult «At Lqaḍi», maca ɣef wakken i d-yenna Boulifa deg udlis-is, Jedd-nsen amezwaru qqaren-as Abu Lɛebbas Lɣubrini, d amrabeḍ, seg lɛerc n At Ɣebri. Yella d amusnaw ameqqran n uzref, yedder deg Bgayet deg tasut tis 14 . D ayen i yeǧǧan ad isel yis-s ugellid Aḥefsi, dɣa yesseqreb-it-id ɣur-s u yefka-as tiwuriwin tunnigin deg tedbelt almi yessaweḍ ad yili d ameqqran n yinezzurfa n tgelda taḥefsit. Seg yimir-nni, i d-yeqqim yisem-a «At Lqaḍi», meḥsub «At uzref».

Asmi i yettwanɣa s leɣḍer s ufus n wid yettasmen fell-as, yeǧǧa-d deffir-s tameṭṭut d mmi-s, dɣa rewen ɣer Tunes, dinna ddren ddaw leɛnaya n yigelliden. Iḥefsiyen bedden ɣur-sen, xedmen-asen lxir i wudem n Lɣubrini, acku yemmut ɣef tgelda taḥefsit. Maca seg tedyant-a, ulac kra n ugellid i d-yettwabedren deg umezruy almi d asmi i d-iban Sidi Ḥmed u Lqaḍi, win i yesbedden tagelda n Kuku deg useggas n 1516.

Talalit n tgelda n Kuku[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Deg tasut tis 16, imi yeqwa yimerẓi d umbiwel ama deg Tefriqt ama deg Landalus, dɣa Ispenyuliyen fursen tagnit akken ad d-kecmen ɣer tmurt. Ula d Iṭerkiyen, akken kan i d-kecmen bdan ttaṭṭafen isugan: asgen n Delles d usgen n Bgayet.

Asmi i teɣli temdint n Bgayet gar yifassen n Spenyul deg useggas n 1510, yuɣ lḥal imir-nni tella teṭṭafar tagelda taḥefsit. Ḥmed u Lqaḍi yella d anembaḍ (lḥakem) ɣef temdint n Ɛennaba. Ihi iceyyeɛ-it-id ugellid aḥefsi ɣer Bgayet akken ad yefk afus n tallelt i watmaten Iṭerkiyen Barbarus akken ad ssuffɣen Ispenyuliyen. Akka i d-yekcem Ḥmed u Lqaḍi ɣer tmurt n lejdud-is, anida yeḥsa ad yesɛu azal d leqder meqqren.

Xas ulamma ur ssawḍen ara ad slellin tamdint n Bgayet, maca, annect-a yefka-as tagnit akken ad iẓeḍ assaɣen n tegmat d tdukli gar-as d Yiṭerkiyen. Ula d asmi ẓedmen watmaten Barbarus ɣef temdint n Lezzayer akken ad tt-ṭṭfen deg useggas n 1516, Ḥmed u Lqaḍi yefka-asen afus n tallelt. Asmi i ressan iman-nsen deg temdint-a (Lezzayer), Ɛerruj yebḍa akal i ṭṭfen ɣef sin yimuren. Akken ad as-yerr lxir i Ḥmed u Lqaḍi, yefka-as tama n usammer, dɣa yerza-d ɣer tmurt n Leqbayel anida i yesbedd tagelda n Kuku deg tama n At Yeḥya i yellan deg Tala Lḥemmam n wass-a, d acu kan tilisa-s d tid i d-iḥewsen akk Tamurt n Leqbayel, teṭṭef ula d Clef, Blida d cwiṭ seg temnaḍt n Lezzayer. S wakka, ad negzu dakken tamentilt n tlalit n tgelda n Kuku d tawaṭṭfa n Yispenyuliyen i temdint n Bgayet .

Tagelda n Kuku mgal Iṭerkiyen[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Deg useggas n 1518, yekker yimenɣi gar Yiṭerkiyen d Yispenyuliyen deg tama n Tlemsan, dinna i yettwanɣa Ɛerruǧ. Dɣa Iṭerkiyen sbabben-as taluft-a i Ḥmed u Lqaḍi, amzun akken yefka afus fell-asen. Deg useggas n 1520, yekker-d Xeyr Ddin Barbarus akken ad d-yerr ttar n gma-s, dɣa yesker ṭṭrad mgal Ḥmed u Lqaḍi deg tama n Yesser, maca rrbeḥ yella-d ɣer yidis n ugellid n Kuku, ma d Xeyr Ddin yerwel ɣer Tunes .

Asmi i iḥulfa Ḥmed u Lqaḍi s tgelda-s teǧhed, dɣa yebda yessihriw deg tlisa-s almi yuweḍ yezger seg Tizi n At Ɛica ɣer Mtiǧa, syin ikemmel abrid-is almi yuweḍ ɣer temdint n Lezzayer, yeṭṭef-itt deg useggas n 1520 almi d 1527.

Adabu n Ḥmed u Lqaḍi ur iɛeṭṭel ara aṭas, acku yuɣal-d Xeyr Ddin, ikcem-d s tuffra akken ad d-yerr ttar-is, maca yesla yes-s Ḥmed u Lqaḍi, dɣa ihegga-d iserdasen-is u yemmuger-it ɣer tama n Tizi n At Ɛica, iɛuss-it dinna. D acu kan, deg yiḍ-nni, yettwanɣa daxel n uqiḍun-is, s ufus n yiwen seg yiserdasen-is. Annect-a yessenɣes deg lǧehd n yiserdasen-is, d ayen i ten-yeǧǧan ad xesren deg ṭṭrad-a .

Seg yimir-nni, tamdint n Lezzayer, ṭṭfen-tt Yiṭerkiyen ma d tagelda n Kuku, yeṭṭef-itt Sidi Lḥusin, gma-s n Ḥmed u Lqaḍi. Ula d Iṭerkiyen seṭɛerfen yes-s d aqerru ɣef tgelda n Kuku, dɣa stenyan yiwen umtawa n talwit gar-asen, d acu kan ilaq ad yettxellis tabzert yal aseggas.