Ikikuyuten

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.
Ikikuyuten
Gĩkũyũ
Agĩkũyũ
Tameṭṭut n Kĩkũyũ
Leḥsab
6,622,576 deg Kenya (2009)
Timnaḍin akked amur ameqqran n yimezdaɣen
 Kenya
Tutlayin
Takikyut, Taswaḥilit, Tagnizit
Ddin
Tamasiḥt, Liman abantu, Islam
Igududen wid ay asen-yettilin
Embu, Meru, Mbeere, Kamba, Sonjo other Northeast Bantu peoples

Ikikuyuten d yiwen si rebɛin-nni n yegduden ay yettidiren di Kenya, zedɣen di tmiwa ɛlayen n tlemmast akk d wenẓul (sud) n Kenya, yernu ttmeslayen tutlayt takikuyut ay itebɛen ɣer twacult n tutlayin tibantutin (bantoues). Llan wazal n 4.400.000 n Yikikuyuten di Kenya, dɣa wwḍen ɣer 20% seg yimezdaɣen n tmurt merr'a, yernu nitni ssawalen i yiman-nsen "Gekoyo" neɣ "Agekoyo".

Ikukuyuten ttidiren s tfellaḥt, dɣa teẓẓun inili (mil), llubyan, tajilbant akk d baṭaṭa taẓidant, yernu ass-a, mi akka ay kecmen ɣer tfellaḥt tatrart (moderne), sfulluḥen diɣ taɣlust (lqahwa), akbal, igumma (fruits) akk d yeckan (lxeḍra), yernu ciṭṭaḥ kan deg-sen ay yettidiren s tkessawt.

Di tmetti-nsen tamensayt (traditionnelle), d argaz ay yesɛan azal imi ay d netta ay iḥekkmen tawacult. Argaz ɣur-sen yella iseɛɛu afrag i deg yettili wexxam-is, yernu yettaɣ aṭas n tilawin, yal yiwet deg-sent ad as-yeg taxxamt i yiman-is deg wefrag-is. Timetti takikuyut tebḍa d iderman (clans) i deg yettili wergaz d watmaten-is, tilawin-nsen akk d warraw-nsen, ma d tiɣawsiwin-nsen n tsertit d tajmaɛit ay d-ilehhun yid-sen. Tajmaɛit-nsen nitni ttilin deg-s yergazen yellan akk seg yiwet n tnudda, dɣa tikwal, d irgazen ilemmasen di leɛmer' ay d-yettṣaḥ ad sselḥun tiɣawsiwin n taddart, tikwal, d irgazen imeqqranen neɣ d imɣaren.

Amezruy[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Lejdud n Yikikuyuten llan zik zedɣen di tmiwa n Ugafa agmuḍan (nord-est) n Kenya, dɣa ger n lqern wis 17 d lqern wis 19, bdan a d-ttasen cwiṭ, cwiṭ ɣer tmiwa-yagi n tlemmast n Kenya i deg zedɣen ass-a. Mbeɛd ma ddren acḥal di lehna xeddmen tafellaḥt deg wakal-nsen, Ikikuyuten llan-d si ger n yegduden ikenyanen imezwura ay yugin ad asen-tettwakkes tmurt-nsen, asmi ay ten-id-yekcem umennekcam abriṭani. D anect-nni ay ten-yessawḍen ad kkren s imenɣi tikkelt tamenzut, deg yiseggasen n 1920 akk d yiseggasen n 1930. Ma di 1952, d Ikikuyuten ay d-yesbedden amussu (mouvement) n Mau Mau i lmend n ussuffeɣ n Yebriṭaniyen si Kenya, yernu imenɣi ay d-yeḍran seg yimir-n yefka axesṣar meqqren i udabu abriṭani di Kenya. Akken ad rẓen Yebriṭaniyen tanekra-yagi, bdan a ssuffuɣen Ikikuyuten si tudrin-nsen akken ad ten-zzedɣen di tudrin ay sen-bnan ninti akken ad zemren ad ten-qarɛen. D acu kan, imenɣi ikemmel alammi ! d 1963, asmi ay tewwi Kenya azarug-is, dɣa d yiwen n Ukikuyu, Jomo Kenyatta, ay yuɣalen d aneɣlaf amezwaru amenzu n Kenya, yernu seg yimir-n ay tennerna mliḥ tezmert n Yikikuyuten di tmurt-nsen. Ass-a, d Ikikuyuten ay yesɛan ikataren (cadres) imeqqranen yesselḥayen tamurt, yernu seg-sen diɣ ay d-frurin waggagen imeqqranen akk d yimer'kantiyen n tmurt. Aṭas deg-sen ttidiren di temdinin yernu qeddcen neɣ ṭṭfen imukan yelhan deg unabaḍ (gouvernement) akk d tdamsa. D acu kan, xas Ikukuyuten sɛan amkan igerrzen di tmurt-nsen, xas sɛan ttawil meqqren, tutlayt-nsen rran-tt di rrif, maca ass-a, mi akka ara d-ttenkaren waggagen (intellectuels) yettarun s tutlayt-nsen tayemmat, takikuyut attan a d-tettarfad iman-is cwiṭ, cwiṭ akken yiwwas ad taf amkan-is di Kenya.

Tamselyut[ẓreg | ẓreg aɣbalu]