Ṭaher Aweɣlis

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.
Ṭaher Aweɣlis
Tameddurt
Talalit Dimecq, 1852
Taɣlent Surya
Lmut Dimecq, 1920
Tiɣri
Tutlayin Taɛrabt
Inelmaden
Amahil
Amahil amusnaw n tutlayin d amaru
Membership Académie arabe de Damas (fr) Suqel
Taflest
Asɣan Tineslemt

Ṭaher Aweɣlis:الشيخ طاهر بن صالح بن أحمد بن موهوب السمعوني الجزائري الوغليسي

Aqbayli yerran taɛrabt d tutlayt n uɣerbaz[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Tesmekta-d tidukla GEHIMAB amusnaw Taher Aweɣlis i tikelt tamezwarut.Aya yella-d ilmend n ssalun n tussna yitran n Bgayet ideg d-yella usekfel n udlis i yura deg uḥric n usiḍen n wakud"Da-irat fi maɛrifat al-awqat wal ayyam". Argaz-a yettwasnen s yisem : Cheikh Tahar El Djazairi El waghlissi Essemaouni, ilul di tmurt n Suriya deg useggas n 1852.D baba-s Saleḥ at Ccix yeɣran di temɛemmert n taddert-is:Semɛun(Sidi Lḥaǧ Ḥsiyen) i d-yezgan di tɣiwant n Chemini,i yunagen ɣer tmurt-a deg useggas n 1847. Yelmed Ṭaher Aweɣlis tamusni-s tamezwarut ɣer baba-s yellan d lmefti n lmedheb amaliki din di Suriya.Rnu ɣef temsal n ddin,yesselmed-as baba-s taqbaylit i yes-s yettmeslay akken ilaq akked warraw n tmurt-is i yellan dinna s waṭas.Mi d-yemmed yekcem ɣer uɣerbaz amezwaru anda i yelmed taṭurkit akked tfarsit d tusniwin yecban:tusnakt,tussna yitran d tussna ugama.Syin yekcem ɣer tesnawit ideg yelmed tafransist akked tutlayin ticerqiyin-nniḍen.S wakka ad yuɣal yessen azal n tmanya tutlayin:taqbaylit,taɛrabt,taṭurkit,tafarsit,takučikit,tasiryanit,taɛebrit akked tefransist. Dɣa s tneggarut-a ara d-yeldi tiṭ-is ɣer tɣerma yennernan imiren di tmura umalu. Asmi yella d ilemẓi ixuleḍ aṭas seg lecyax n ddin,ladɣa wid ur nelli ara d imṭurfa.Aya ad t-yeǧǧ ad yuɣal d win ur nzeddi ara di kra n usekkud neɣ lmedheb ɣas ma llan wid i yettcuddun ayen i yexdem ɣer tirmad n umussu n yislamawiyen yellan di tallit-nni.Netta ixuleḍ akk tirebbaɛ n ddin yegten di tmurt n Ccam:cciɛa,dduruz,imasiḥiyen d wuwdayen.Ger yimdukal-is,amestecreq ahungri Ignace Goldziher(1850-1921) i werǧin yettamen s tesreḍin.Amusnaw-a,yerra ɣer tutlayt talmanit yiwen seg yidlisen-is i yura di taɣult n lfilulujiya"Tawǧih annaḍer ila usul al-ater".

Yebda leqdic-is usnan,asmi i yella d aselmad deg yiwen uɣerbaz aṭurki i d-yezgan di temdint n Dimecq.Yeslul-d yiwet tdukla tusnant i d-yellethan s ujmaɛ n yidlisen iqdimen akked unadi ɣef tarrayin n uselmed s tutlayt taɛrabt.Ifures tagnit n wassaɣen yelhan i yesɛa akked lwali aṭurki Medhat Pasha(1822-1883) akken ad yeqdec mebla tugdi,u yerna iɛawen-it mliḥ wa yeṭṭfen adabu imi i iga ger yifassen-is akk allalen i t-ilezmen.S wakka ijmeɛ-d xilla n yidlisen iqdimen iɣef kebsen kra yimdanen deg yixxamen-nsen neɣ di leǧwameɛ.S yes-sen yeslul-d snat n temkerḍiyin timeqranin i mazal ar wass-a:"Dar al-kutub adhahiriya" di Suriya d "al-maktaba al-xalidiya" yellan di Yirucalim(Lquds). Deg 1871,yera-t lwali n ccam(Mithat Pasha) d amaswaḍ n yiɣerbazen imezwura.Di tallit-nni ur ggiten ara yiɣerbazen u yerna s tutlayt taṭurkit kan i yesselmaden.Rnu ɣur-s imawlan ur ttaken ara arraw-nsen ad ɣren ladɣa tiqcicin. Tilelli i as-tefka tedbelt n yimiren,teǧǧa-t ad yaf tifrat i wuguren-a n uselmed.Yesnerna amḍan n yiɣerbazen di akk timnaḍin n tmurt n Suriya,yelletha-d s useɛlem n yimawlan s tixuṭṭert n uɣerbaz,iqenneɛ-iten akken ad serḥen i tarwa-nsen ad tɣer abeɛda tiqcicin. Nnig n waya,ɣef wakken yura Dr Mazen Al-Mubarek(tasdawit n Doubai):"Cheikh Tahar El Djazairi ilmend n leqdic-is,yessaweḍ di kra kan n lweqt ad yerr taɛrabt d tutlayt n uselmed s wudem unsib".Aya yella-d s sebba n leqdic-is di tira n yidlisen uɣerbaz d wahilen uselmed i werǧin llan weqbel s tutlayt-a.Yerna daɣen yessileɣ-d aṭas n yiselmaden iwakken ad smersen deg unnar asenfar-a amaynut. Wid i yuran fell-as,cehden-d akk dakken"D tamusni-is n tutlayt tafransist i t-iɛawnen iwakken ad yeg s taɛrabt ahilen n uselmed icuban ɣer wid n tmura umalu".

Rnu ɣef leqdic-is apidaguji,yura aṭas n yidlisen deg uḥric n tesreḍt akked umezruy.Yeslul-d daɣen ayen umi semman:"Aqusis n Dimecq"ideg yessemliliy imusnawen d yirgazen n tsertit n tallit-nni.Deg uqusis-a sqerdicen timsal icudden ɣer tmetti d taluft n uslelli n tmura wwaɛraben yellan ddaw uzaglu aɛutmani.Taneqqiṭ-a taneggarut,tewwi-yas-d taɛdawit n udabu i yeqlen yetnadi fell-as akken ad t-yeṭṭef. Deg useggas n 1907,yerwel ɣer tmurt n Maser anda i yelletha d tira n yidlisen akked tɣamsa.Di tmurt-a yesɛedda ussan-is di lḥif imi yugi ad t-yesseqdec udabu i as-d-yettwehhin yal tikelt s yimukan ɛlayen.Netta yenna ɣef temsalt-a:"Ad ken-wessiɣ ɣef leqraya.Acu kan yelzem ɣef yal yiwen deg-wen ad yexdem tafellaḥt neɣ tjara neɣ kra n ssenɛa akken ur d-yettegray ara d aḥlil ɣer wid yeṭṭfen adabu.Wi ma uḥwaǧen-ken ad ken-sxedmen neɣ mulac ad ken-ǧǧen i laẓ".

Ccix Ṭaher d win yuɣalen ɣer Suruya asmi tewwi timunent-is deg 1919.Din rrant d anemhal ɣef temkerḍit i d-yeslul neta yakan(Dar al-kutub al-ḍahiriyya),rnan fkan-as amkan di tkadimit n tutlayt taɛrabt. Acu kan ur yerni ara aṭas di tudert,imi yewweḍ leɛfu Rebbi deg 1920,aseggas mbeɛd tuɣalin-is.

S wakka,Ṭaher Aweɣlis ad yernu isem-is ɣer zmam n yimaziɣen umi tettunefk tegnit di tɣermiwin tberraniyin akken ad ufrarin di tmusni.Am netta am:Ben Ǧerrum,Saint Augustin,Apulée d wid-nniḍden i d-yeǧǧan limarat deg umezruy n talsa. Tamurt n Lezzayer iɣer ttuɣalen yiẓuran-is,terra-yas tijmilt s tukci n yisem-is i yiwen uɣerbaz alemmas i d-yezgan di Lebyir(Lezzayer tamaneɣt).Amagrad-a daɣen i nebɣa ad as-yili d tijmilt,ad t-nextem s wawal-is: "Tuksa n tmusni ɣer yiɣerfan yetqeddmen d ayen yelhan s waṭas,mačči am wakken i ttwalin yibhimen dakken aya d aswiɣi".