Flaṭun
Flaṭun (s tegrigit Πλάτων, 428/427-348/347 Qε) yella d afelsaf agrigi. Ilul-d di taddart n Atena di tmurt n Tmaqdunit (Masedwan). Yella d anelmad n Suqraṭ di tkadimit.
Flaṭun d yiwen seg yifelsafen imeqqranen n Ugrik atrar, d anelmad n Suqraṭ daɣen d aselmad n Arisṭu. Yella d win yeǧǧan lfayda tameqqrant i tfelsuft n Ugrik d tfelsafit n ddunit s umata.
Tameddurt:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Ilul-d deg temdint n Atena, deg twacult taburjwazt. Yekker-d deg twacult n yimdebren n Atena, baba-s d yemma-s kkawen-d seg twaculin timeqqranin. Yeɣra deg tezrawin n tusnakt d tfelsuft armi d 20 n yiseggasen-is, asmi i yemlal d Suqraṭ i yuɣalen d aselmad-is agejdan.
Tikta timeqqranin:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Tiẓri n tiktiwin d talɣiwin:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- Yenna-d belli llant snat n ddunit: ddunit n yiḥulfan d ddunit n tiktiwin
- Ddunit n tiktiwin neɣ talɣiwin d tin n tidet timeɣradant
- Ddunit n yiḥulfan d tin i nettwali kan
Tazwart:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Tiẓri n tiktiwin d talɣiwin d tiẓri tagejdant deg tfelsafit n Flaṭun, anda i d-yenna belli llant snat n ddunit yemgaraden: ddunit n yiḥulfan d ddunit n tiktiwin neɣ talɣiwin.
Anamek n tiẓri n tiktiwin:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Flaṭun yessegza-d belli ayen i nettwali deg ddunit-a mačči d tidet timeɣradant. D tiɣawsiwin i d-yekkan seg ddunit n tiktiwin. Ɣur-s, tidet tameɣradant tella deg ddunit n tiktiwin neɣ talɣiwin. Yefka-d amedya n ukersi: akersi i nettwali mačči d akersi n tidet, d taktayt kan n ukersi n tidet yellan deg ddunit n tiktiwin. Ayagi yeskawen-d belli yal taɣawsa i nettwali tesɛa talɣa timeɣradant deg ddunit n tiktiwin.
Azal n tiktiwin neɣ talɣiwin: Deg wayen yerzan azal n tiktiwin neɣ talɣiwin, Flaṭun yessers-d kraḍ n yiḥricen igejdanen:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- Tiktiwin d tidet timeɣradant
- Tiktiwin ur ttbeddilent ara
- Tiktiwin d llsas n tmusni n tidet
Assaɣen ger snat n ddunit: Flaṭun yessegza-d belli llant snat n ddunin yemgaraden:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Ddunit n yiḥulfan:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- D tin i nettwali s wallen-nneɣ
- D tin yettbeddilen yal ass
- D tin yeččuren d tuccḍiwin
- D tin ur nelli ara d tidet timeɣradant
Ddunit n tiktiwin:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- D tin n tidet timeɣradant
- D tin ur nettbeddil ara
- D tin n tmusni timeɣradant
- D tin n tiktiwin timeɣradanin
Amek i tettili tmusni n tidet: Flaṭun yessumer-d belli akken ad naweḍ ɣer tmusni n tidet ilaq:
- Ad neffeɣ seg ddunit n yiḥulfan
- Ad nadi ɣef ddunit n tiktiwin
- Ad nessexdem allaɣ-nneɣ mačči iḥulfan-nneɣ
- Ad nesteqsi ɣef wayen yellan deffir n wayen i nettwali
Tasertit d taɣdemt:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- Yesnulfa-d tikta timaynutin ɣef tmetti iddebbren iman-is
- Yessumer-d belli imḍebbren ilaq ad ilin d ifelsafen
- Yebna taɣult-is ɣef uẓar n tmusni d wazalen
Tazwart:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Deg tfelsufit n Flaṭun, tasertit d taɣdemt sɛant amḍiq d ameqqran, tid i d-yura ladɣa deg wedlis-is "Tagduda", i d-yemmalen amek ara tili tmetti n tidet.
Aẓar n tiktiwin-is ɣef tsertit:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Deg wayen yerzan aẓar n tiktiwin-is ɣef tsertit, Flaṭun yebna-tent ɣef sin n yiḥricen igejdanen:
- Tamusni d tussna: yenna-d belli tasertit ilaq ad tili tebna ɣef tmusni timeɣradant, mačči ɣef wayen i d-qqaren yemdanen kan
- Azalen n tmetti: yessumer belli tasertit ilaq ad tḥareb ɣef wazalen n tmetti mačči ɣef yimenɣi gar yemdanen
Amek ara tili tmetti n tidet:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Flaṭun yessumer-d belli tmetti n tidet ilaq ad tebnu ɣef kraḍ n yiḥricen:
Iɣallen n tmetti:
- Imdebren: d ifelsafen i yeẓran tidet
- Imḥarben: d wid yettḥaraben ɣef tmetti
- Ixeddamen: d wid ixeddmen tiwuriwin nniḍen
Azal n ifelsafen deg tmetti:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Deg wayen yerzan ifelsafen, Flaṭun yefka-yasen amḍiq d ameqqran:
- D nitni i ilaqen ad ḥekmen
- Sɛan tamusni n tidet
- Zemren ad awḍen ɣer ddunit n tiktiwin
- Sɛan tamusni n wayen yelhan i tmetti
Anamek n teɣdemt:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Ɣer Flaṭun, taɣdemt mačči kan d tamsalt n yizerfan d yilugan. Yettwali-tt d assaɣ n umyekcam gar kraḍ n yiḥricen n rruh n umdan: tussna (la raison), tabɣest (le courage), d lebɣi (le désir). Taɣdemt tettili-d mi ara ad ilin yiḥricen-a di talɣa iwatan, yal yiwen ixeddem dayen i wumi yettunefk. Akken daɣen i tt-id-yettwali deg tmetti.
Taɣdemt d usemdu n tmetti:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Flaṭun yessefhem-d belli taɣdemt d allal i usemdu n tmetti:
- Tettak i yal yiwen azal-is
- Tessishil tudert n tmetti
- Teṭṭef assaɣen gar yemdanen
- Tessufuɣ-d lfayda i tmetti meṛṛa
Taggara: Tikta n Flaṭun ɣef teɣdemt ttakent-d tamuɣli tamaɣlalt ɣef wassaɣen yellan gar tmetti d teɣdemt. Ɣur-s taɣdemt mačči d tamsalt n yilugan kan, maca d tamsalt n umyekcam d umɛiwen gar yiɣallen n tmetti akken ad teddun ɣer sdat.
Tussna d tmussni:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- Yefka azal ameqqran i tussna n tusnakt
- Yessegza-d amek ara taweḍ tmusni ɣer tidet
- Yessumer abrid n ddunit n tiktiwin d tussna
Deg tfelsafit n Flaṭun, tussna d tmussni sɛant amḍiq d ameqqran. Yefka-yasent azal meqqren deg tfelsafit-is acku ɣur-s d nitenti i d allal i tmussni n tidet.
Azal n tussna d tmussni:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Flaṭun yessegza-d belli tussna d tmussni d allalen igejdanen i unadi n tidet. Ɣur-s, tussna n tusnakt d tin i aɣ-yettawin ɣer tmussni n tidet. Yefka-d amedya n tusnakt anda i d-yenna belli tiktiwin n tusnakt ttwassnen s timmad-nsent s useqdec n wallaɣ kan, ur ḥwaǧent ara i termit.
Amgarad gar tussna d tmussni:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]Deg wayen yerzan amgarad gar tussna d tmussni, Flaṭun yessers-d sin n yiḥricen:
Tussna:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- D allal i tmussni n tidet
- Tettwassen s wallaɣ kan
- Ur tettbeddil ara
- D tin n ddunit n tiktiwin
Tamussni:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- D ayen i d-yettawin seg tussna
- Tezmer ad tettwassen s termit
- Tezmer ad tbeddel
- Tezmer ad tili seg ddunit n yiḥulfan
Abrid n tussna ɣer tmussni: Flaṭun yessefhem-d belli akken ad naweḍ ɣer tmussni n tidet ilaq:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- Ad nessexdem allaɣ-nneɣ
- Ad nadi ɣef tussna timeɣradant
- Ad neffeɣ seg ddunit n yiḥulfan
- Ad naweḍ ɣer ddunit n tiktiwin
Azal n tusnakt: Deg wayen yerzan tusnakt, Flaṭun yefka-yas azal d ameqqran:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- D nettat i d allal i tmussni n tidet
- D nettat i yesselmaden amek i yettxemmim wallaɣ
- D nettat i yessishilen abrid ɣer ddunit n tiktiwin
- D nettat i yessekfalen tidet timeɣradant
Taggara: Tiktiwin n Flaṭun ɣef tussna d tmussni beddlent amek i nettwali assaɣen yellan gar-asent. Ǧǧant-d lfayda meqqren i tfelsufit n tussna d tmussni, serrent llsas i waṭas n tezrawin timaynutin deg:
[ẓreg | ẓreg aɣbalu]- Tafelsuft n tussna
- Tafelsuft n tmussni
- Tafelsuft n tusnakt
- Assaɣen gar tussna d tmussni