Mulud Ferɛun

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.
Mulud Ferɛun
Tameddurt
Talalit Iqbayliyen, 8 Meɣres 1913
Taɣlent Lezzayer
Lmut Lezzayer, 15 Meɣres 1962
Tamentilt n tmekkest Timenɣiwt
Tiɣri
Tutlayin Tafransist
Amahil
Amahil amaru d instituteur ou institutrice (fr) Suqel
Prizes

Mulud Ferɛun, Mulud At Ceɛban, d amyaru aqbayli. Illul ass 8 meɣres 1913 di Tizi Hibel di temnaṭ n Tizi Wezzu. Yemmut ass n 15 meɣres 1962 di Lebyar tama n Lezzayer tamanaɣt. I t-inɣan d amussu n O.A.S.

Tadiwennit[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Tadiwennit d Mulud Ferɛun

Teffeɣ deg l'Effort Algerien n 27 furar 1953 yesteqsa-t Maurice Monnoyer.

Yerra-tt ar teqbaylit Amor Rekis

S lferḥ ameqran ad awen nehdu tadiwennit d Mulud Ferɛun ara isufɣen ungal-ines wis sin, Akal d Idammen ɣer tizrigin Le Seuil. Adlis-a, i d-yettwacekkren aṭas, war ccek ad isɛu azal ameqran imi yettmeslay ɣef lɣerba n iqbayliyen ar Fransa. ’’ Mulud Feraun ata da zdat-i , yusad srid si tmurt n yiqbayliyen. D acu tenniḍ ad temlileḍ yid-s tura ..? i d-yesteqsa Emmanuel Roblès di tilifun . Ulayɣar nniɣ-awen srid i qebleɣ. Azgen n tsaɛtt mbaɛd, win ara yeqqimen ɣur-i mmis igellil, yekcem ɣer lbiru-inu. yiwen ufus yerfed lemḍela wayeḍ aqrab n uglim.

Yessers ayen ibub. Yeẓẓel afus-is yexmes yid-i s leḥmala. Mulud Ferɛun yettban amzun d imsetḥi maca mi d yuki kan s teflest neɣ laman ad yelli iman-is, yettmeslay, yettqesiṛ awen d iban ulac argaz lɛali am netta. Netta yettmeslay-d nek taɛwadɣ-as tamuɣli s tuffra. Deffir tismaqalin tettreqriq deg taṭucin-is tafat n tudert. Yessers sin ifasen iberkanen sufella lbiru . Icetiḍen i yelsa ḥman , aqerruy-is yeǧǧa-t ɛaryan , tamgarṭ-is tettban i-yid am akken tekcem deg tuyat-is seg ubalṭu aqehwani i yelsa.Udem yennecraḥ ɣas anyir tkerz-it ddunit. Acebbub d ulwiɣ, aberkan am claɣem-is i cebḥen imi-s m’ ara yecmumeḥ.


Siwlaɣ-d ɣef ungal-inek amezwaru.

-Uriɣ Mmis igellil deg ussan iberkanen n umgaru, s teftilt n ukanki.Rriɣ deg-s ayen akk yellan deg ul-iw.

Ungal a d ameddurman* , neɣ akka ?

-Ih…aṭas i fkiɣ i wakken ad yeffeɣ udlis a acku iḥuzayi laẓ di kra n ussan . ɣas akkeni imru ur yeḥbis armi ukiɣ i wayen i zemreɣ ad ggaɣ. Cciɛa i d-yewwi tesbeɣs-iyi akken ad aruɣ idlisen niḍen.

Yernad d akken ilul deg Tizi-Hibel taɣiwant n Larbɛa n at Iraten deg tama n Igawawen. Deg twacult tagellilt.

I baba-k d acu yella ixeddem ?

-D afellaḥ I yella ɣef iman-is di tallit-nni i lullaɣ maca deffir 1910 terra-t tmara ad yeǧǧ akal n lejdud yeḍfer abrid n unadi n uxeddim anda niḍen. Imir-nni Iqbayliyen ur ttinigen ara ar Fransa maca ar tama n Qsentina. Ruḥ a zzman armi yufa iman-is deg imɣizen n Ugafa , di Lens syen yedda ar tama n Paris . Yella ixeddem ar Fonderies d'Aubervilliers mi t yewwet umxix deg uxeddim.

Nezmer ad ninni d akken baba-k yeṛwa laɛtab akken ak n irebbi. Deg acḥal yid-wen i tellam ?

-Semmus (5), sin deg-sen d arrac. amaẓuẓ d aɣen d aselmad .

Deg Mmis n igellil, turiḍ s ubrid n ungal temẓi-inek d leqraya-k. Tewḍed ar iswi-k s iɣalen-ik. Aṭas i tɛajb-iyi tabɣest-ik….

-Ur zmireɣ ad ttuɣ yiwen seg iselmaden-iw id yefkan afus n tallalt akken ad i fken lbursa akken ad kemleɣ leqraya deg Tizi-wezzu akk d ENA (aɣerbaz amagnu n Lezzayer).

Melmi id tuɣaleḍ d aselmad ?

-Deg useggas n 1935 . Seg ass-nni aṭas n tɣawsiwin i seɣraɣ ladɣa di Tewrirt Mussa , sin ikilumitren ɣef taddart- iw, seg 1946 ar 1952.

Assa aqlik-id d anemhal n uɣerbaz n warrac n Larbɛa nat Iraten …. -D tidett Akka ih, seg wayyur n tuber.

Aɣerbaz n 300 inelmaden s timeɣri tanemmadut*, tferḥeḍ ?

-Deqs-aɣ. ɣur-nneɣ aman di tbernint d trisiti. Amejjay d ufarmasyan zdat-nneɣ kan.Igerdan qqaren akken ilha acku bɣan ad lemden aṭas n tɣawsiwin.

Tzewǧeḍ ?

-Zewǧaɣ, ɣur-i 6 igerdan , ameqran deg-sen d bab n 13 iseggasen.

Newweḍ ɣer w Akal d idammen. Mulud Ferɛun yessereḥ deg meslay….nettḥulfu d akken adlis yecreḍ aṭas n wayyuren n tensuft. Adlis mazal yedder deg-s, ɣas akken atan yakan deg Paris.

Amek ik d t ussa tikti n ungal-a amaynut ?

-Tamezwarut d cciɛa n ungal id uriɣ deffir wa i-d-iyi sbeɣsen ad aruɣ wiyaḍ. Tis snat, tikti tusa-yid akken ad suqlaɣ iman (rruḥ) n Teqbaylit, ad iliɣ d anagi.Nek d aqbayli aquran d mmis uqbayli,seg mi d lulaɣ i zedɣeɣ di Tmurt-a .Iqbayliyen d imdanen am nutni am wiyaḍ.Nek aqli-yi da i wakken awen t id inniɣ. Seg mi bdiɣ tira n udlis a, yeṭafar-iyi ameddakel-iw Roblès , ɣur-s ass-a 20 iseggasen segmi tesnaɣ.Netta i yesbeɣsen di yal tikkelt yettased ar ɣur-i ar Tewrirt ad yessefqed ma kfiɣ-t neɣ ala, takerrust-is tameɣbunt aṭas i tenaɛtab deg iberdan yettalin s adrar .Ad teẓrem d akken tadukli ar ɣures macci d awal kan.

Ungal n Aɛmeṛ d Marie .

ɣef acu yettmeslay ungal akal d idammen ?

Mulud Ferɛun ur d yerra awal din din. Yebda yetturar mebla ma ifaq s inziz (llastik )yufa sufella lbiru , mi t yeḍleq yeddem akeryun . Yeḍeqr iman-is ar deffir ikemmel :

-Niɣ-as lɣerba n Iqbayliyen tezmer ad efk yiwen neɣ kra n idlisen .Bḍiɣ lɣerba ɣef snat : seg 1910 ar 1930 akk d 1930 ar assa.Akal d Idammen yettmeslay ɣef tallit tamezwarut, ad rnuɣ ungal niḍen ɣef tallit tis snat.

Ayɣer snat n talliyin ?

-ɣef akken ttwaliɣ yella umgarad (lxilaf) ameqran ger snat talliyin-a . lɛeqliya n Iqbayliyen n w ass-a yettinigen ar Fransa ur telli maḍi am tin n iqbayliyen isen irẓan asalu.Yif akken wejden Iqbayliyen n 1953 imi taɣen tanumi i tmeddurt n temdint maca yif akken ṭfen imezwura di tjadit d tmurt.Llan ttḥirin melmi ara uɣalen ar taddart s isurdiyen ara ten isuffeɣen seg yir liḥala ig llan ddren.Ass-a nettidir ayen niḍen.

Siwlaɣ-d kra fell-as

-Wwiɣ-d deg Akal d idammen taqsiṭ n Aɛmer, ilemẓi n 14 iseggasen, i d-uznen ɣer Paris netta d iǧiran-is deffir umgaru n umadal amezwaru.Aɛmer yella ixeddem d amenwal ɣer warraw n taddart-is .Di Fransa yebda ixeddem am netta am atmaten-is deg umɣizi (lmina).Deg yiwet n tmeddit yenɣa war aɛemmed yimen uqbayli.Ameɣbun meskin ur yezmir ad yuɣal ar tmurt imi yugad at nɣen tawacult n umerḥum.Yeqqim di Fransa.Zrin 15 iseggasen , yettu leḥder, yejma tamurt d tudert n imesdurar . Yewwi yides tameṭṭut-is Marie , taparizyant ig ṛwan lemṛaṛ n ddunit.Sin iseggasen segmi d yuɣal ,yessawel-as-d lmektub-is, nɣan-t.

Ameslay nneɣ ikemmel, Mulud Ferɛun yettara ɣef akk isteqsiyen-iw.

Yella kra tetthegiḍ ?

-Ih, acku ayen yaɛnan iman (rruḥ) n Teqbaylit meqqer maca yewɛar at terreḍ akken iwata.

Ad yilli ukemmel i Mmis igellil ?

-Aya macci d awezɣi…maca deffir waya, ad suffɣeɣ war ccek adlis i d-yessumen Brouty ɣef tmeddurt n yal ass n yiqbayliyen. Tajmaɛt, tala, ssuq, tuɣalin n iɣriben si Fransa…atg.Ad kemleɣ adlis-a s tmucuha.

Melmi tettaruḍ ? -Deg ass lehhuɣ d twurri , ttaruɣ deg iḍ d ussan n ustaɛfu.ttaruɣ qrib yal ass 3 neɣ 4 tewriqin, ma ǧǧan-t-iyi tikta a tteǧǧaɣ i wass niḍen.

Mi tettaruḍ tetabaɛḍ aɣawas (leblan)? -Zeggireɣ s tira n tikta s umata.Mi ttaruɣ i ttqeɛideɣ taqsiṭ.S umata ẓriɣ anda tedduɣ maca mi ttaruɣ ttasen-t tikta d tegnatin ur nwiɣ.

Amek i tettwaliḍ udmawen n ungal-ik ?

-Ttareɣ s tidet iman-iw deg umḍiq-nsen. Tsuturaɣ-ten.Di tagara d nutni ara i d innin d acu ara aruɣ.

Nettkemil ameslay,mass Ferɛun yenna yid d akken ad yewwet tarzeft ar Paris deg ussan n ustaɛfu n tfaska ( Paques) ilmend n tuffɣa n udlis Akal d Iddamen.Le Seuil, war ccek as d ggen tameɣra (ad nfaṛes tagnit ad nesmekti d akken tizrigin-a uɣen izerfan n udlis Mmis igellil).

Anwi idlisen i tḥemleḍ ?

-Aṭas i ɣriɣ.Zik ur tceriṭeɣ ara nnig wacu tceriṭeɣ ass-a.Testtbenaɣ idlisen ilsanen, wid yaɛreḍ ad yer amyaru alsan s lekmal-is acku alsan ur yelli yelha s lekmal neɣ diri s lekmal.Amyaru af akken ttwaliɣ ur yesɛi azref ad yemeslay ɣef imdanen s ustehzi.Yak tecrekḍ-iyi ṛṛay ?

Mulud Ferɛun d amusnaw s tidett u d amyaru mu zeddig wul. Ẓṛiɣ itri-s at yessiweḍ ɣer lebɛed, Akken yebɣu yili, tiɣṛi-s seg tid mu ilaq a nsel !


  • ameddurman : yettmeslay ɣef iman-is,ɣef tudert-is.
  • timeɣri tanemmadut: cours préparatoire.

tawwuri: leqdic, axeddim.

yettwakkes seg www.imyura.net.

Adriraw[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Idlisen
  • Mmis n igellid, Menrad ccix aqbayli, Tiẓrigin. Cahiers du nouvel humanisme, Le Puy, 1950, 206 p.
  • La Terre et le Sang, Tiẓrigin du Seuil, Paris, 1953, 256 p.
  • Ussan n Tmurt n Iqbayliyen, Zzayer, Baconnier, 1954, 141 p.
  • Iberdan i t-alin, Tiẓrigin du Seuil, Paris, 1957, 222 p.
  • Isefra n Si Muḥ, Les Tiẓrigin de Minuit, Paris, 1960, 111 p.
  • Aɣmis 1955-1962, Tiẓrigin du Seuil, Paris, 1962, 349 p.
  • Tibratin i imeddukal-is, Tiẓrigin du Seuil, Paris, 1969, 205 p.
  • Amulli, Tiẓrigin du Seuil, Paris, 1972, 143 p.
  • Aɣaram n tiɣefrin, éd. Yamcom, Zzayer, 2007, 172 p.
Imagraden
  • « Ccix n bled di Lezzayer », Ikayaden d Timsizwar, Paris, mayyu-yunyu 1951.
  • « Taɣennant », Iṭij, Zzayer, wis 6, yunyu 1951.
  • « Ɣef “uɣerbaz afriqi-ugafa n isekkilen” », Tafriqt, AEA (Tiddukla n imura izzayriyen), Zzayer, wis 241, yulyu-ctamber 1951.
  • « Les potines », Foyers ruraux, Paris, wis 8, 1951.
  • « Mœurs kabyles », La Vie au soleil, Paris, ctamber-tuber 1951.
  • « Les rêves d'Irma Smina », Les Cahiers du Sud, Rivages, Marseille, wis 316, semestre wis sin n 1952.
  • « Ma mère », Simoun, wis 8, mayyu 1953, Oran.
  • « Les Beaux jours », Terrasses (Jean Sénac), Zzayer, yunyu 1953.
  • « Réponse à l'enquête », Les Nouvelles Littéraires, Larousse, Paris, 22 tuber 1953.
  • « Images algériennes d'Emmanuel Roblès », Simoun (J.-M. Guirao), Oran, wis 30, dujamber 1953.
  • « L'auteur et ses personnages », Bulletin de l'Amicale des anciens élèves de l'école normale de Bouzaréa, fuṛaṛ 1954.
  • « Au-dessus des haines », Simoun (J.-M. Guirao), wis 31, yulyu 1954,.
  • « Le départ », L'Action, Parti socialiste destourien, Tunis, wis 9, 20 yunyu 1955.
  • « Le voyage en Grèce et en Sardaigne », Journal des instituteurs de l'Tafriqt du Nord, wis 1, 29 ctamber 1956
  • « Les aventures de Ami Mechivchi », Journal des instituteurs de l'Tafriqt du Nord, wis 1, 29 ctamber 1956.
  • « Les aventures de Ami Mechivchi » (suite), Journal des instituteurs de l'Tafriqt du Nord, wis 2, 13 tuber 1956.
  • « Souvenir d'une rentrée », wis 2, Journal des instituteurs de l'Tafriqt du Nord, 15 tuber 1956.
  • « Ccix n bled di Lezzayer », Journal des instituteurs de l'Tafriqt du Nord, wis 3, 25 tuber 1956 .
  • « Le beau de Tizi », Journal des instituteurs de l'Tafriqt du Nord, wis 4, 10 wamber 1956.
  • « Les bergères », Journal des instituteurs de l'Tafriqt du Nord, wis 5, 24 wamber 1956.
  • « Hommage à l'école française », Journal des instituteurs de l'Tafriqt du Nord, wis 6, 6 dujamber 1956.
  • « Monsieur Maschino, vous êtes un salaud », Démocratie (Charkaoui), Casablanca, amezwaru n yebrir 1957.
  • « La légende de Si Mohand », Affrontement, Paris, wis 5 (« Art, culture et peuple en Tafriqt du Nord »), dujamber 1957.
  • « Les écrivains musulmans », Revue française de l'élite européenne, Paris, wis 91, 1957.
  • « La littérature algérienne », Revue française, Paris, 1957.
  • « Le voyage en Grèce », Revue française, Paris, 1957.
  • « La légende de Si Mohand », Zzayeria, OFALAC, ctamber 1958.
  • « Hommage à l'école française », Zzayeria, OFALAC, wis 22, mayyu-yunyu 1959.
  • « La source de nos communs malheurs » (lettre à Camus), Preuves, Paris, Congrès pour la liberté de la culture, wis 91, ctamber 1958.
  • « Le dernier message », Preuves, Paris, Congrès pour la liberté de la culture, wis 110, yebrir 1959.
  • « Le départ du père », Zzayeria, OFALAC, wis 22, mayyu-yunyu 1959.
  • « Journal d'un Algérien », Preuves, Paris, Congrès pour la liberté de la culture, wis 139, ctamber 1959.
  • « La vache des orphelins », Zzayeria, OFALAC, wis 30, yennayer-fuṛaṛ 1960.
  • « Si Mohand ou Mehand », La nouvelle critique, PCF, wis 112, yennayer 1960.
  • « Destins de femmes », Zzayeria, OFALAC, wis 44, dujamber 1960.
  • « L'entraide dans la société kabyle », Revue des centres sociaux, Zzayer, wis 16, 1961.
  • « Mekidèche et l'ogresse », Zzayeria, OFALAC, n°60, automne 1961.
  • « Mekidèche et l'ogresse » (suite), Zzayeria, OFALAC, n°61, noël 1961.
  • « Déclaration téléphonique après la mort d'Albert Camus », Oran Républicain, Oran, 6 yennayer, 1962.
  • « Lettres de Kabylie envoyées à Emmanuel Roblès », Esprit, n°12, dujamber 1962.
  • « Zzayerisches Tagebuch », Dokumente Zeitschrift für übernationale Zusammenarbeit, Bonn, wis 18, 1962.
  • « Discours lors de la remise du prix de la Ville d'Zzayer », le 5 yebrir 1952, Œuvres et critiques, Paris, J.M. Place, wis 4, hiver 1979.
  • « Les tueurs », CELFAN Review, Philadelphie, Temple University, Eric Sellin, Editor, 1982.