Meksa Ɛebdelqader

Si Wikipedia, tasanayt tilellit.
(Yettusmimeḍ seg Meksa Abdelqader)
Meksa Ɛebdelqader
Tameddurt
Talalit Mira (fr) Suqel, 4 Yunyu 1954
Taɣlent Lezzayer
Lmut Créteil, 30 Tuber 1988
Tiɣri
Tutlayin Taɛrabt
Amahil
Amahil amusiqi d acennay

Meksa Ɛebdelqader ilul di 4 yunyu 1954 di taddart Mira n tɣiwant Timizart i d-izgan di lɛerc n At Jennad di temnaṭ n Tizi Wezzu. Asmi i yeweḍ 6 isegwasen di lɛemr-is, idda d imawlan-is ar temnaṭ n Blida anda isɛeda aṭas iseggasen uqbel ad yuɣal ad izdeɣ di 'la pointe pescade', di tama n Buluɣin di Lzzayer tamanaɣt. Yella isɛa 22 iseggasen asmi yunag ar Franṣa, anda yella izdeɣ di Épinay, Paris. Din Meksa illa ixeddem di tasenselkimt (informatique) illa yettidir d yiwet n tefranṣiṣt isem-is Natali. Deg useggas n 1980 yesɛa-d yid-s taqcict umi yefka isem amaziɣ : Masiba.

Dɣa deg ṣenduq id yuɣal si tmurt Franṣa ar taddart-is Mira. Imi issufeɣ iman (tarwiḥt) ass n 30 tuber 1988 di yiwet n laksida n tkarust di Créteil-Paris. Ar assa tamettant ines illa deg-s asurdu (ccek) aken iqqar gma-s amecṭuḥ id yewwin ṣur-as (ljetta-s) ar tmurt si Paris. Kullec izmer ad yilli: izmer ad yilli anecta ikad si 'le racisme' n ifranṣiyen, imi imiren anecta iqwa nezzeh di tmurt n Victor Hugo. U daɣen izmer ad yilli dayen nniden: ur ilaq ara a nettu tamettant n Dda Lmulud At Mamer id yellan deg kra n wagguren kan mbaɛd n tin n Meksa imi sebba n tmettant-nsen d yiwet. Ma nerra ar imeslayen n Natali, i d-nuder s ufella, tenna: af wayen i s d-nnan wid isexsayen times (Les pompiers), illa win i t-iwten maca ur zrin anwa. Ulac acemma n tbut af waya. Ayen ilaq ad tezrem belli imut deg yiwet n tesqamut n temsulta di Kritey (Commissariat de police de Créteil).

Nek urjin ad ttuɣ ass nni asmi i-mut Meksa, cfiɣ d yiwen uɣmis i-ḥemleɣ ad-ɣreɣ nezzeh imiren i d-ifkan isallen n tmettant n Meksa: wagi d 'Algérie Actualité', i d-ittefɣen yal amalas aken tezram ahat.

Iwaken kan ad smektiɣ daɣen belli tasfift tanegarut n Meksa, isem-is Amɣar Azemni, u tefɣed deg useggas n 1988: kra imalasen kan uqbel ad yemmet. D lewhayem amek di tesfift agi, tella yiwet n tezlitt anda t heder-d af tuɣalin ar tmurt deg uṣenduq.

Amek id yussa s anar n ccna?[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Meksa illa meẓẓiy asmi i s-tekcem tayri n ccna s d uẓawan s ul-is. Deg 1973 ikcem ar umaṭaf wis 2 n Rradyu taɣelnawt n Lzzayer i waken ad itteki di yiwet n tarbaɛt uceqquf umezgun. Deg 1975, ijja Rradyu s anar n ccna. Yella ger tasuta tamaynut inazuren id yufraren deg segwasen n 70, ger imezwura n ccna i fkan azal muqqran i tezlit taqbaylit tartart, am Ferḥat Mhenni, Mjahed Ḥamid, Yidir, ǧamal Ɛellam, Menad, Ccix Nuredin, d wiyad. Zemreɣ ad ini-ɣ belli Meksa illa d win i sexdamen di tezlatin ines ugar n wawalen neɣ imeslayen ur nesexdem ara s ṭaqa imiren. Ad smekt-iɣ kan belli deg seggasen n 70-80 macci aṭas, ladɣa wid izedɣen timdinin, illan i snen awalen am: Isalen, Agdud, Tagrawla, Tafsut, Dujenbir, Idles, Agellid, … Daɣen di tezlatin-is iḥekud Meksa lawayed-neɣ (Anzar, Yimecreṭ, …) d tmucuha-neɣ (Lunǧa, Zelgum, …) akw d umezruy imaziɣen d igeliden nsen am Masinisa d Gaya. Anecta ahat ur d yettili ara lukan ur yelli Mas Muḥ Cerbi, i yeklalen tajmilt muqren, d netta i ttaken imeslayen i Meksa. Usmekti kan Muḥ Cerbi, d yiwen umeɣnas n tmaziɣt u d-amyaru af umezruy imaziɣen i ttwasnen.

Iḍebsiyen n Meksa[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Deg segwas n 1975 id isufeɣ adebsi ines amezwaru umi isem-a Tasfut. Asegwas id yernan, yunag ar Franṣa, anda i sekles adebsi wayed azwel-is: Taɣuzi deg idles, anda lant yakw tuɣac i-s-yettwasen Meksa am Asif Asif, Anzar, Timecreṭ, …ur nettu i lebda imi fazent nezzeh. Deg segwas n 1979, Meksa icna di tzzeqa n Aṭlas di Lzzayer tamanaɣt zdat n waṭas id yusan a s-inezhen. Deg segwas-a dɣa i sekles adebsi wayed umi yefka isem n: Tagrawla, anda llant tuɣac am Masinisa, Tafunst igujilen, Zelgum, … d tuɣac usagki id ismektayen aqbayli, neɣ amaziɣ s umata, amezuy ines d taɣarma ines iqburen. Anecta yussad swaswa kan imi asegwas wayed, aken tezram yakw ussant-d tedyanin nni n Tafsut n 80. Dɣa deg seg wass agi, i sekles Meksa adebsi ines wis krad izwel-is : Amnekcem, anda yerra tajmilit ilmezyen n tefsut imaziɣen. Isyin akin Meksa iḥbes d acḥal isegwasen armi d 1988 anda i sekles, aken id nenna s uffela, adebsi-is aneggaru (Amɣar azemni), kra imalasen kan uqbel ad imet.

Tagrayt[ẓreg | ẓreg aɣbalu]

Wid iḥedren asmi i yenṭel Meksa, qaren-d ayen i ttuɣaḍen, asmi imut ulac aṭas n medden, ula d yiwen unazur, neɣ uneɣmas id yussan ad iḥḍer i tenṭelt-is. Acku anecta imi Meksa illa di tudert-is d yiwen ur iḥemlen ara ad isken iman-is (être médiatisé), ad ittwasen, neɣ ad yilli dima deg iɣmisen neɣ di ôadyuwat, wama tilizri imiren ur d tṣaḥ ara i nekwni s imaziɣen. Meksa isɛa kan yiwen n iswi: ad isawed s ṣut-is d uẓawan-is i fazen, leḥmala n idles-neɣ ar imezzaɣ n yal aqbayli i waken a t id ismekti yal tikelt ara s-isel belli isɛa amezuy meqqren, ur ilaq ara ad iḥqer iman-is.

Tura nezmer ad n-ini izen ines atan yeweḍ imi deg seg wassen agi innegura, d ayen i sefraḥen ma nettwali aṭas n tejmilin i s-ittuɣalen i sya w sya. U aṭas i t-id ismektayen, ama deg ismal neɣ deg iɣmisen neɣ di tilizri n tmaziɣt neɣ. Dɣa ad smektiɣ kan belli tilizri agi t heḍred aṭas af Meksa ussan agi yezrin. Daɣen deg ussan n 23-24 uwenbir 2006, taddukli tadelsant Yusef u Qasi, n taddart Mira, akw d wexxam n yedles Mulud At Mamer n Tizi-Wezzu, heggan-d yiwen n wahil ilmend n tejmilt unazzur Meksa. Tagara yagi daɣen aṭas n-yeɣmisen n tmurt i d ihedren af Meksa. Di Muriyal tella-d yiwet n tameɣra muqren ass n 16 dujenbir 2006: ‘Kabylie Spectacle’ anda tellad yiwet tejmilit i Meksa s wudem ur usrid yiwen unazur icna-d kra n tezlatin n Meksa u waken tasuta tamaynut di Kanada ad zren d anwa-t Meksa.

Ayen i zemreɣ a tidernuɣ di tagara af Meksa, greɣ tamawt s kra n win i slan neɣ ara yeslen i tuɣac-is, s zux ad yini nek d aqbayli neɣ d amaziɣ, s umata. S kra n wid umi fkiɣ adebsi usid i sɛig n Meksa, u yufa-d lḥal ur t-sinnen ara uqbel, nnan-iyi d: Aqlaɣ n caṭew, dayen ifazen madi , neɣ aken id qqaren tikwal kra s t-franṣiṣit ‘C’est sublime, c’est magnéfique, c’est génial’. Lḥaṣul Meksa, ma s isel wemdan, i zmer ad yer yal yiwen iruḥen ad yeceḍ ad yuɣal ar laṣel. Tuɣac-is yakw katet s ul srid u smekt-ayen-d taneṣlit. Ayen yakw i yecna isɛa anamek, isɛa azal, ama af Tayri (Lunǧa, …), d lawayed (Anzar, Timecreṭ, …), d amezruy (Gaya agellid n Numidya, Masinisa), lferf d leḥzen (Tafsut, Asif Asif, …), Timucuha (Tafunsat igugilen, Zelgum, …). Dɣa ad ferṣeɣ tagnitt, i win urjin isla i Meksa, neɣ win ibɣan a s-isel i waken a t-id smekti, izmer ad yerzu ar wesmel agi: [1]

Amek ur tcerwem ara, ma teslem i meslayen icban wi:

Anzar! Anzar!
At-tebbw nneɛma bbwedrar
Anzar, Anzar
At-ternu tin n uzaɣɣar
Assa an-ncebbeh i wɣ-ɣwenja
A d-nezzi merra i tudrin
An-necnu maççi d kra
Tulawin s taɣratin
Ay Anzar awi-d lehwa
Ad swent yakw tebḥirin
Anzar, Anzar ...
Ay Anzar awi-d aman
Kkawent tferkiwin
Teslid merra s isalan
Ttxil-ek uɣɣal-aɣɣ-d d aɛewin
Awi-d kra din yellan
Yezra yired t-temzin
Anzar, Azar ...
Akal ifud ur yeswa
Kawent ula t-tizemrin
Tala tuɣɣal s nnuba
Hejbent fell-as tlawin
Nebbwi-k d acewwiq i cnna
Ttefrent fell-ak tudrin
Anzar, Anzar ...

Isem-ik d imesli-k (ṣut-ik) a Meksa atan ad yeqqim i lebda. D Dda Lmulud At Mamer id inna-n: Yella yiwen yella ulac-it, yella wayeḍ ulac-it yella.

Tamselyut[ẓreg | ẓreg aɣbalu]